05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

3.2. Kesish asboblari 
Chilangarlikda qo`llaniladigan kesuvchi asboblardan biri — zubilo o`rta 
zarba oluvchi uchta qismdan iborat bo`lib, po`lat (U7, U8A, 7XF, 8XF)dan 
tayyorlanadi (58-rasm, a). Ishchi qismi (2) — ponasimon kesuvchi chiviqning 
tig`i (1) ma`lum burchak ostida o`tkirlangan. Zarba oluvchi qismi (4) yuqoriga 
borgan sayin ingichkalashgan, uchi qalpoq shaklida. Metallni kesishda 
zubiloning o`rta qismidan (3) ushlanadi.Zubiloning o`tkirlik burchagi ishlov 
beriladigan metallning qattikligiga bog`liqholda tanlanadi. Ayrim metallarni 
kesishda tavsiya etiladigan o`tkirlik burchaklari quyidagicha: qattiq materiallar 
(qattiq po`lat, bronza, cho`yan) —70°; o`rta qattiklikdagi materiallar (po`lat) — 
60°; yumshoq materiallar (jez, mis, titanli qotishma) — 45°; alyumin qotishmasi 
— 35°. 
Zubilolar 100, 125, 160, 200 mm uzunlikda, ishchi qismining eni 5, 10, 16 
va 20 mm o`lchamlarda yasaladi. Ishchi qismining 0,3— 0,5 mm uzunlikdagi 
bo`lagi (tig`i) toblanadi.
Kreysmeysel zubilodan o`zining kambar eni bilan farqlanadi (58-rasm, b). 
U bilan zagotovkada shponka ariqchalari hosil qilinadi, keng taxta sirtlaridan 
qatlamlar kesiladi. Kreysmeysellar zubilo tayyorlanadigan materiallardan 

---

16
yasaladi. Har ikki asbobning o`tkirlik burchaklari va zarba oluvchi ishchi 
qismlarining mustahkamlik darajalari bir xildir.
Zagotovkalarga yarim aylana (segment) va shunga o`xshash ariqchalar 
o`yishda maxsus kreysmeysellardan foydalaniladi (58-rasm, v). Ular 
oddiylaridan kesuvchi qismining shakli bilan farqlanadi.
Ariqcha o`yish kreysmeysellari U8A po`latdan yasalib, ularning uzunligi 80, 
100, 120, 150, 200, 300 va 350 mm, yumaloqlanish radiusi I; 1,5; 2; 2,5 va 3 
mm bo`ladi. 
Asbobni dastgohsa o`tkirlash. Zubilo va krsysmsysellar charxlash 
dastgoxlarida o`tkirlamadi (59-rasm, a). Buning uchun dastgohning qo` n 
aluvchi tomoniga asbobni qo`yib toshga sekinayeta tskkizib, goh u tomonini, 
goh bu tomomshshagdmrmbchlrxlanadi. Dastthningtoshiga asbobmi qapiq 
Gyusmaslik lozim, aks xrlda ayebobmpsh kssunchi tigi qattiqnik xossasini 
yo`qotimsh mumkin.Asbobmi charxlatdai avval tokchami aylaiastgam toshga 
mumkin qadar ko`proq yaqinlashtiriladi (59-rasm, b). Tosh bilan tokcha 
orasidagi tirqish 2—3 mm. Dan oshmasligi kerak (59-rasm, v).Agar asbob suv 
bilan sovutib charxlanmasa «kuyib» qolishi, natijada, uning mustahkamligiga 
putur yetishi mumkin. Charxlangan zubiloning yon tomoni tekis, eni bor 
bo`yicha bir xil qiyalikda bo`lishi kerak. 

---

17