05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

5.1.Umumiy ma`lumotlar 
Metallga jismoniy kuch ishlatib, uning shaklini o`zgartirishga egish deyiladi. 
Chilangarlikda buyumlarni giraga qsib yoki sandonga kuyib, bolgada zarb 
berish orkdli shakli uzgartiriladi. Yupqa listlar to`qmoq bilan, diametri 3 mm. 
gacha bulgan simlar esa ploskogubsa yoki ombir bilan egiladi. Plastik 
materiallar egilishga moyil buladi. Detallarni egishda tuғrilagich, egish 
mashinalari (presslar)dan foydalaniladi. Egish kuyidagicha amalga oshiriladi: 
ikkita kuzgalmas tayanchda erkin yotuvchi zagotovkaga eguvchi kuch (zarba) 
ga`sirida egiluvchi kuchlanish hosil qilinadi. Agar bu kuchlanish materiallarning 
qayishqoqlik chegarasidan oshmasa, zagotovka olgan shakl uz asliga kaytsa 
bunday material egilgan hisoblanadi. ammo,
zagotovkaga berilgan yangi shakl 
uzgarmasdan 
kolishi, 
buning 
uchun 
egish 
kuchlanishi 
materialning 
qayishqoqlikgidan kuchliroq bulishi kerak. 
93-rasmda zagotovkani egishda kuchlanishning hosil bulishi kursatilgan: 
zagotovkaning urta patlami—neytral harakatda bo`lib, u uzaymaydi va 
qisqarmaydi. 
Тugri burchak ostida egilishi kerak bulgan detallar uchun material qalinligida 
0,5—0,8 mm kuyim kiydiriladi. Burchaklikning ichki tomonlari uzunligini 
kushib detal zagotovkasining yoyilmasini hosil qilish
mumkin. 
1-misol. 94-rasmda burchaklik va tutqichning ichki tugri burchaklari kursatilgan 
(a). 
Burchaklikning ulchamlari: a=30 mm; b=70 mm; t=6MM. Zagotovka 
yoyilmasining uzunligi: 
L = a + b + 0,5 t = 30 + 70 + 3 = 103 mm. 
93-rasm. Egilgan zagotovkada kuchlanish sxemasi. 

---

27
Тu-щich ulchamlari: a=70 mm; =80 mm; s=60 mm; 
t=4 mm. Zagotovka yoyilmasining uzunligi: 
L = a + b + s+ 0,5 t = 70 + 80 + 60 + 2 = 212 mm.ga 
teng. 
2-misol 
Ichi yumagyukdangan burchaklik zagotovkasining 
yoyilmasini xdoob- lash uchun burchaklikni chizgich 
bilan kismlarga bulamiz (94-rasm, v). Ular 
qiymatlarining (a =50 mm; b=30 mm; t=4 mm) yigindisi 
burchaklik zagotovkasi yoyilmasining uzunligini tashkil 
topadi. 
L = 50 + 30 + 3,14/2 (4 + 6/2) = 50 +30 + 1,57+7 = 0,99 
= 91 mm. 
3-misol 
Тutqich zagotovkasining yoyilma uzunligini hisoblash 
uchun tutqichni qismlarga bulamiz (94-rasm, g). Ularning 
qiymatlarini (a=80 mm; h=65 mm; s= 120 mm; t=5MM; g=2,5 mm), L = a + 
h + c + 7c(r + t/2) formulaga kuyib, L = 80 + 65 + 120 + 3,14 (2,5 + 5/2) = 
265 + 15,75 =280,75 mm.ni hosil kilamiz.
4-misol 
Qalinligi 4 mm, eni 12 mm, diametri 120 mm bulgan po`lat xalqa 
yoyilmasining uzunligini aniqlaymiz (94-rasm, d). 
Тaxtani aylana shaklida bukib, silindr halqa hosil kilamiz. Uning tashqi qismi 
chiziladi, ichki qismi esa qisiladi.
 
94-rasm. Zagotovka uzunligini aniqlash: 
a, b
—
burchaklik va tutqichning ichki burchagi;
g—burchaoik va tutqichning yumaloqlanishi;
 
d
—
halka.
Хisob-kitoblar yordamida tegishli ulchamdagi 
detalni yasash mumkin.Metallni egish jarayonvda 
birmuncha kuchlanish va deformatsiya sodir buladi, ayniqsa, egilish radiusi 
kam bulgan detallarda bu hodisa yaqqol kurinadi. Detalda darz ketish, sinish 
hollari bulmasligi uchun yumalokdash radiusi ruxsat etilgan radiusdan kam 
bulmasligi kerak (95-rasm).