05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

11.2. Teshiklarni zenkerlash
Jadvalga binoan tanlanadigan zenkerlash qo`yimini hisobga olib, 
parma bilan teshik parmalashdan oldin kerakli diametrdagi (quyida 
berilganlardan) parma tanlanadi.
Parma diametri — 16—55, 56—65, 66—76 mm.
Zenkerlash uchun qo`yim — 2,5, 3,0, 3,5 mm.

---

56 
Parma diametri — 5—24, 25—35, 36—45 mm.
Zenkerlash uchun qo`yim — 1,0, 1,5, 2,0 mm.
Stanok to`xtatiladi va zagotovka stanok stolidan olinmay, parma tegish-li 
silindrik zenker bilan almash-tiriladi.Stanok zenkerlash uchun 
p a r m a l a s h r e j i ml a r i g a a s o s a n sozlanib, ishga tushiriladi va zenker 
mexanik usulda surilib, parron teshik zenkerlanadi.
 
11.3.Tepshklarni qo`l razvyortkalar bilan yunib kengaytirish 
Eslatma. Silliq silindrik teshiklar to`g`ri ariqchali razvyortkalar bilan, 
shponka ariqchasi bo`lgan teshiklar burama ariqchali razvyortkalar vositasida, 
konus shtiftlar uchun belgilangan teshiklar esa, tegishli darajada konus 
razvyortkalar bilan ishlanadi.
Chizmaga muvofiq, yo`nib kengaytirish uchun qo`yim qoldirilib, (dj 
rasmda berilgan ma`lumotlar hisobga olingan holda teshik parmalanadi: 
teshikdiametri — 3—6, 6 — 1 8 , 18-30, 30-50 mm; yo`nib kengaytirish 
uchun qo`yim — 0,2, 0,3, 0,4, 0,5mm. Tegishli razvyortka tanlanadi: s il liq 
silindrik te shiklarni yo`nib kengaytirishda — to`g`ri ariqchali 
razvyortkalar; shponka uchun yoki shlitsli o`yiklari bo`lgan teshiklar uchun — 
spiralsimon arikchali razvyortkalar; konussimon shtiftbop teshiklar uchun — 
tegishli konuslikdagi konussimon razvyortkalar.
Razvyortkaning tishlari sinib, uvalanib tushmaganligi va kesuvchi 
qirralarida o`yilgan joylari yo`q-ligi tekshiriladi. Chala mahsulot stanokdan 
olinib, chilangarlik girasida mahkamlanadi. Kerakli o`lchamdagi xomaki 
yo`nuvchi razvyortka o l i n i b , u n i n g k e s u v c h i q i s m i mashina moyi bilan 
moylanadi. Razvyortka teshikka tikka qo`yilib, uning holati 90° li burchaklik bilan 
tekshiriladi.Teshik 
o`qi 
ishlov 
beriladigan 
zagotovka yuzasiga 
perpendikulyar holatda ekanligiga ishonch hosil qilinib, razvyortkaning 
orqa 
uchi 
kvadratiga 
parmadasta 
— 
vorotok 
o ` r n a t i l a d i
( R a z v y o r t k a n i n g qiyshayishi parmadastaning yoniga o g ` i s h i y o k i
u n i n g b i r t e k i s bosilmaganligi yoxud razvyortka uchun katta qo`yi m 
qoldirilganligi oqibatida sodir bo`ladi. O`ng qo`l bilan razvyortkaga uning o`qi 

---

57 
bo`ylab bir oz bosim ko`rsatiladi, chap qo`l bilan parmadasta soat mili yo`na
lishida 
sekin va ravon harakatlantiriladi.
 
Razvyortka teshikka kesib kirganidan keyin parmadasta tutqichlarining uchidan 
ushlab va b o s i b t u r i b , r a z v y o r t k a aylantiriladi M:
razvyortkani faqatbir tomonga aylantirish kerak; agar u teskari aylantirilsa, 
tishlari ostiga qirindi tushib, tiqilib qoladi va teshik devor-larini buzib 
yuboradi.