To‘qqiz unlili vokalizm va mushtarak alifbo g‘oyasiga Y.D. Polivanov ham jiddiy e'tiroz bildirgan edi : u o‘zbek adabiy tili vokalizmini Toshkent shevasiga asoslangan degan nuqtai nazarga tayanib , unlilarni 6 ta deb hisoblaydi . - To‘qqiz unlili vokalizm va mushtarak alifbo g‘oyasiga Y.D. Polivanov ham jiddiy e'tiroz bildirgan edi : u o‘zbek adabiy tili vokalizmini Toshkent shevasiga asoslangan degan nuqtai nazarga tayanib , unlilarni 6 ta deb hisoblaydi .
- Shuni alohida ta'kidlash kerakki , o‘zbek tili vokalizmini 9 unlidan iborat deb qaraydigan mutaxassislarning talqinida fonemalarni ularning ottenkalari bilan qorishtirish holatlari ko‘zga yaqqol tashlanadi . Xususan , Elbekning Botu va Y.D. Polivanovga e'tiroz ruhida yozilgan bir maqolasida shunday fikrlar bor : "Biz bu kun so‘zning eshitilishidagi tovushlarga to‘la javob berarlik cho‘zg‘iga ega emasmiz . Masalan, qara so‘zidagi 1- "a" cho‘zg‘isi bilan 2-"a" cho‘zg‘isi orasida ochiq ayirma bo‘lgani holda biz buning ikkisinida bir shakl bilan yozamiz , holbuki bunday tovushlar ayri-ayri bo‘lib , birinchisi to‘g‘ri "a" o‘qilganda , 2-si kana degandagi "a" bilan qara so‘zining birinchi "a" o‘rtasida bo‘lgan bir tovushni beradir" , - deydi u o‘z maqolasida va har bir tovush ( ya'ni ottenka ) uchun alohida-alohida shakl belgilanishi kerakligini aytadi .
O‘zbek tilshunoslarining fonemalar miqdoriga oid fikrlarida esa ayni shu holat hisobga olinmagan , natijada o‘zbek tili unlilarining miqdori 9 , 16 hatto 17 taga boradi degan xulosalar berilgan , bunday xulosalar o‘z navbatida , Botu ta'kidlaganidek , xalq ommasi uchun " so‘ng darajada og‘irlik keltiruvchi " alifbo va imloning shakllantirilishiga sabab bo‘lgan . Bunday qiynchilikni keyinroq tan olgan Elbek ham 30-yillarning boshida unlilar va ularni ifodalovchi harflar sonini kamaytirish kerak degan g‘oyani qo‘llab-quvvatlay boshlaydi . - O‘zbek tilshunoslarining fonemalar miqdoriga oid fikrlarida esa ayni shu holat hisobga olinmagan , natijada o‘zbek tili unlilarining miqdori 9 , 16 hatto 17 taga boradi degan xulosalar berilgan , bunday xulosalar o‘z navbatida , Botu ta'kidlaganidek , xalq ommasi uchun " so‘ng darajada og‘irlik keltiruvchi " alifbo va imloning shakllantirilishiga sabab bo‘lgan . Bunday qiynchilikni keyinroq tan olgan Elbek ham 30-yillarning boshida unlilar va ularni ifodalovchi harflar sonini kamaytirish kerak degan g‘oyani qo‘llab-quvvatlay boshlaydi .
- 30-yillarda o‘zbek adabiy tilining undosh fonemalari qatorida b , v , g , d , j , z , y , k , l , m , n , p , r , s , t , f , x , ch , sh , ? , q , g‘ , x , h qayd etib kelingan .
- 1939 - 1940 ғyillarda o‘zbek yozuvini lotin grafikasidan rus grafikasiga ko‘chirish jarayoni bo‘lib o‘tadi , ana shu jarayonda rus tilining qorishiq " ts " undoshi ham o‘zbek tili undoshlari qatoriga qo‘shiladi , biroq uning fonemalik maqomi ko‘p munozaralarga sabab bo‘lib kelmoqda . Bunday munozara-bahslar f , j undoshlari xususida ham davom etmoqda .
-
- Fonologiya
- Fonologiya tilshunoslikning bir bo‘limi bo‘lib, u tilning tovush materiyasi taraqqiyotini va shu materiyaning fonologik sistemaga uyushish qonuniyatlarini hamda tildagi vazifalarini tadqiq qiladi. Bu sohaning o‘ziga xos jihati shundaki, u o‘z obyektini semiologik aspektda (belgilar tizimi sifatida) o‘rganadi. Tilshunoslikda fonologiyaning fan sifatidagi maqomi xususida ikki xil fikr mavjud.
Dostları ilə paylaş: |
