1 – mavzu: Tilning sistema ekanligi. Sistema va struktura. Til sistemasining ichki tuzilish xususiyati. Fonetika va fonologiyaga oid g‘oyalar. Rus va chet el fonologik maktablari. O‘zbek (rus) tilshunosligida fonetika va fonologiya

3. Fonema nutq oqimining bo‘linmas birligidir. Bunday ta'rif ham L.V. Shcherba nazariyasiga tayanadi. U fonemaning nutq oqimida bo‘laklarga ajralmasligini, masalan, a fonemasi ad so‘zida olti xil tovush tarzida talaffuz qilinadi - cho‘ziq , qisqa bo‘lishi , bir ko‘rinishdan ikkinchi ko‘rinishga ohista o‘tishi mumkin bo‘lsa-da , artikulyasion-akustik jihatdan har xil bo‘lgan bu tovushlar bir a fonemasi sifatida idrok qilinadi , demak , fonema lisoniy nuqtai nazardan eng kichik , bo‘linmas til elementi hisoblanadi .

• 3. Fonema nutq oqimining bo‘linmas birligidir. Bunday ta'rif ham L.V. Shcherba nazariyasiga tayanadi. U fonemaning nutq oqimida bo‘laklarga ajralmasligini, masalan, a fonemasi ad so‘zida olti xil tovush tarzida talaffuz qilinadi - cho‘ziq , qisqa bo‘lishi , bir ko‘rinishdan ikkinchi ko‘rinishga ohista o‘tishi mumkin bo‘lsa-da , artikulyasion-akustik jihatdan har xil bo‘lgan bu tovushlar bir a fonemasi sifatida idrok qilinadi , demak , fonema lisoniy nuqtai nazardan eng kichik , bo‘linmas til elementi hisoblanadi .

O‘zbek tilshunosligida fonetika va fonologiya

• O‘zbek tilshunosligida fonetika va fonologiya
• O‘zbek tilshunosligida tilning fonetik-fonologik tizimlarini aniqlash ishiga dastlab ( XX asrning birinchi choragida) adabiy til , alifbo va imlo masalalari doirasida yondashilgan edi: ayni shu yillarda " Chig‘atoy gurungi " jamiyati a'zolari faol ish olib borganligi tarixdan ma'lum . Bu jamiyat a'zolari nomidan 1921 yilning 2 -yanvarida 1 - o‘lka til va imlo quriltoyida ma'ruza o‘qigan Fitrat " Olti cho‘zg‘ili imlo qabul etilsin " degan edi , shu yig‘ilishda so‘zga chiqqan Ashurali Zohiriy o‘zbek tili unlilari ( cho‘zg‘ilari ) 6 ta emas , 5 tadir , deydi . O‘zbek tili unlilari Toshkent shevasining 6 unlisiga asoslanganligini Y.D. Polivanov ham ta'kidlaydi .

9 unlili vokalizm tarafdorlarining o‘sha yillarda faollashuvida 1926 - 1927 yillarda yuzaga kelgan "Birlashgan (mushtarak ) turk alifbosi " yaratish g‘oyasining ham ta'siri bo‘lganligi shubhasiz , chunki bunday mushtarak alifboning yaratilishida ko‘pchilik turk-tatar tillariga xos bo‘lgan singarmonizm qonuniyatining hisobga olinishi taqozo qilinardi . Masalaning bunday hal etilishiga e'tiroz bildirgan Botu ( M. Hodiyev ) o‘zining bir maqolasida shunday deydi : " Biz mushtarak alifbe qabul qildik ; to‘qqiz cho‘zg‘i oldik , biroq , janjal butunlay yeshilgani yo‘q . To‘qqiz cho‘zg‘ining tilimiz uchun ozligini da'vo qiluvchilar bo‘lgani kabi , bularning ko‘pligini isbot etuvchilar ham bor . Albatta , bu masalani" mushtarak alifbedan chetga chiqish yaramaydi " nuqtai nazaridan hal etishga to‘g‘ri kelmaydi . Ozarbayjon ham mushtarak alifbeni butunlay qabul qilishni rad qilgan . O‘zbek tilining xususiyati , taraqqiysi o‘zbek yangi alifbesida bir qancha yangiliklarni to‘ldirishni talab qilar ekan , mutaassiblik qilish yaramaydi .

• 9 unlili vokalizm tarafdorlarining o‘sha yillarda faollashuvida 1926 - 1927 yillarda yuzaga kelgan "Birlashgan (mushtarak ) turk alifbosi " yaratish g‘oyasining ham ta'siri bo‘lganligi shubhasiz , chunki bunday mushtarak alifboning yaratilishida ko‘pchilik turk-tatar tillariga xos bo‘lgan singarmonizm qonuniyatining hisobga olinishi taqozo qilinardi . Masalaning bunday hal etilishiga e'tiroz bildirgan Botu ( M. Hodiyev ) o‘zining bir maqolasida shunday deydi : " Biz mushtarak alifbe qabul qildik ; to‘qqiz cho‘zg‘i oldik , biroq , janjal butunlay yeshilgani yo‘q . To‘qqiz cho‘zg‘ining tilimiz uchun ozligini da'vo qiluvchilar bo‘lgani kabi , bularning ko‘pligini isbot etuvchilar ham bor . Albatta , bu masalani" mushtarak alifbedan chetga chiqish yaramaydi " nuqtai nazaridan hal etishga to‘g‘ri kelmaydi . Ozarbayjon ham mushtarak alifbeni butunlay qabul qilishni rad qilgan . O‘zbek tilining xususiyati , taraqqiysi o‘zbek yangi alifbesida bir qancha yangiliklarni to‘ldirishni talab qilar ekan , mutaassiblik qilish yaramaydi .