1-amaliy mashgʻulot fanining asosiy tushunchalari mohiyati; xavf turlarini, ularni guruhlash va identifikatsiyalash

Xavflar kvantifikatsiyasi
hayot faoliyat xavfsizligini taminlashga qaratilgan tadbirlar 
uchun etarli darajada kerak bo'lgan miqdoriy, vaqtincha, fazoviy va boshqa xususiyatlarni 
aniqlab amalga oshirish jarayonidir. Tenglashtirish jarayonida aniq bir masalani hal qilishda 
xavflar ruyxati, zarar va boshqa omillar aniqlanadi. 
Sabab va oqibatlar.
YAshirin xavflarni amalga oshishiga olib keladigan sharoit-sabab 
deb ataladi. Sabablar, jarohatlar, yuqumli kasalliklarni keng tarqalishi (epidemiya), atrof-
muhitga zarar va boshqa xil oqibatlarni keltirib chiqaradi. 
Xavf, sabab, oqibat uchligi-bu yashirin xavflarni va zararlarni amalga oshiruvchi 
mantiqiy jarayondir. Masalan: Zahar (xavf)- dori tayyorlashning xatosi (sabab)- zaharlanish 
( kungi lsiz oqibatlar). Mutloqa xavfsiz bo'lgan ish (faoliyat) bo'lishi mumkin emas. Demak, 
faoliyat qanday bo'lmasin, unda yashirin xavf bo'ladi. Bu aksioma hayot faoliyat 
xavfsizligida metodologik ahamiyatga ega. 
Tavakkal nazariyasi.
1950-yil senyabr’ oyida Germaniyaning Kyoln shahrida bo'lib 
o'tgan birinchi jahon kongresida hayot faoliyat xavfsizligi fan deb qabul qilindi. Olimlar o'z 
ma'ruzalarida «tavakkal» tushunchasini qo'lladilar va bu tushunchani har bir olim o'zicha 
talkin kildi. Masalan, V.Marshal’ «tavakkal, bu xavfning miqdoriy bahosidir» dedi. 
Miqdoriy baho kungi lsiz hodisalarni aniq bir davr ichida bo'lib o'tgan sonining bo'lishi 
mumkin bo'lgan soniga nisbatidir. «Tavakkal»ni aniqlashda nimani «tavakkali» deyish 
mumkin savoliga javob berish kerak. 
Tavakkalning turlari.
Tavakkal ikki xil bo'ladi: shaxsiy «tavakkal»- ayrim shaxs 
uchun aniq xavf turi; ijtimoiy yoki ko'pchilik «tavakkali»- takroriy hodisalar natijasida 
jarohatlangan insonlar orasidagi bog’liqlik. Bizda hozircha ijtimoy «tavakkal» bo'yicha 
hech qanday ma'lumot yo'q. Xorijda esa alohida ishlab chiqarish korxonalari, sanoat 
tarmoqlari, xavf turlari bo'yicha to'liq ma'lumotlar mavjud. 
Jamoat «tavakkali» xavfni sub'ektiv (boshqacha) ravishda qabul etadi. Odatda 
ko'pchilik kam uchraydigan va ko'p qurbon bo'lgan voqealarga keskin ravishda ahamiyat 
beradi. Masalan, ishlab chiqarishda har yili o'rta hisobda 200-250 kishi halok bo'ladi. Ammo 
bir halokatda 5-10 kishi qurbon bo'lgani oldingi ma'lumotlardan ko'ra odamlarga ko'proq 
ta'sir qiladi. Kishilarning bu ruhiy holatini qabul qilishi mumkin bo'lgan «tavakkal» masalasi 
kurilganda hisobga olish lozim. 
Xavflarni baholashda tavakkal («Т») usulini qo'llash boshqa usullarga qaraganda 
ko'proq to'g’ri keladi, deb hisoblanadi. Masalan, har xil sabablar natijasida halokatli (o'lim 

---

bilan) tugagan ayrim shaxsiy «tavakkal» (AKSH ning umumiy aholisiga nisbatan) 
qiymatlari quyidagichadir: 
1.
Yo'l transporti hodisasidan-3