1-amaliy mashgʻulot fanining asosiy tushunchalari mohiyati; xavf turlarini, ularni guruhlash va identifikatsiyalash

x 
10
-4
. 
2.
Zaharlanishdan - 2 
x 
10
-5
. 
3.
YOng’indan kuyish - 4 
x 
10
-5
. 
4.
Elektr tokidan - 6 
x 
10
-5
. 
5.
YAshindan - 5 
x 
10
-7
. 
6.
Ishlab chiqarish vositalarining nosozligidan - 1 
x 
10
-5
. 
7.
Umumiy «Т» - 6 
x 
10
-4
. 
8.
Boshqalar - 4 
x 
10
-5
. 
Tavakkalni tasniflash.
«Т» ni baholashda uni «foyda» bilan solishtirish ya'ni, odam 
hayotini saqlab qolish uchun pul birligi kirgizilishi taklif qilindi. Ko'p olimlar bunga 
norozilik bildirishdi, chunki odam hayotining bahosi yo'q. Lekin, odam hayotini saqlab 
qolish uchun qancha mablag’ sarf qilish kerak deganda bunday baho kerakdir. Xorijda 
o'tkazilgan tadqiqotlarga ko'ra, odam hayoti AKSH da 650 mingdan 7 million dollargacha 
baholanar ekan. 
Tavakkalni aniqlash qancha taxminiy bo'lishiga qaramay, uni aniqlashning quyidagi 
to'rt yo 'li mavjud: 
1.
Muhandislik yo'li statistikaga, takrorlanishlami hisoblashga, xavfsizlikning taxminiy 
tahliliga, «xavflar daraxti» qurishga asoslanadi. 
2.
Modellash yo'li (andozalash) odamga, guruhga, kasbga ta'sir qiluvchi omillar modelini 
qurishga asoslangan va h.k. Bu yo'l bilan hisoblashga ma'lumotlar topish ancha qiyin. 
3.
ekspert (tekshirish) yo'li ma'lumotlarni ekspertlardan (mutaxassislardan) so'rab yig’ishga 
asoslangan. 
4.
Ijtimoiy yo'l odamlardan so'rab surishtirib, aniq xulosa chiqarishga asoslangan. 
Bu yo'llar «Т» ni har xil nuqtai nazardan tavsiflaydi, shuning uchun hammasi birga 
qo'llaniladi. 
Tavakkalning yo'l qo'ysa bo'ladigan fikr yuritish usuli
xavfsizlik texnikasi, mutlaq 
xavfsizlikni yaratib berishga asoslangan. Ammo bunday holatni (ya'ni, T=0) yaratib berish 
amalda mumkin emas. SHuning uchun, yo'l qo'ysa bo'ladigan (YQB) «Т» ning fikr yuritish 
usuli qabul qilinadi. «Т» o'z ishiga texnik, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jarayonlarni oladi. 
«Т» da ayrim murosalarga borishga to'g’ri keladi. 
Texnik tizimning xavfsizligini ko'tarish uchun iqtisodiy imkoniyatlarning cheksiz 
emasligi ma'lum. Agar xavfsizlikka qancha ko'p xarajat qilinsa, ijtimoiy sohalarga shuncha 
kam xarajat qilishga to'g’ri keladi. Tavakkalning YQB mintaqasi shunday minimal 
chegaraki, unda ijtimoy va texnik mablag’lar ma'lum mutanosiblikka ega (2.1.-rasm). 
Tavakkalni tanlashda uni hisobga olish kerak va jamiyat shu bilan qanoatlanishga majbur. 
Jahonning ayrim mamlakatlarida, masalan, Gollandiyada tavakkalning YQB qiymati 
qonuniy asosda belgilangan. O'lim hodisalarining maksimal YQB darajasi bir yilda 10
6
deb 
olingan. Odatda, tavakkalning YQB mintaqasi 10
-8
bo'lsa, bu juda kichik qiymat 
hisoblanadi. 

---

1.-rasm. Tavakkalning yo'l qo'ysa bo'ladigan mintaqasi aniqlash sxemasi. 
Tavakkalning YQB mintaqasi tushunchalari bizda hali qabul qilinmagan va to'liq 
amalga oshirilmagan. Bunday tashqari ayrim mutaxassislar bunga tanqidiy nazar bilan 
qaraydilar. Ularning fikricha, xavfsizlikni bunday baholash insonparvarlik nuqtai nazaridan 
yiroqdir. Haqiqatda esa, hozirgi mavjud usullardan, tavakkalning YQB mintaqasi usuli 2-3 
daraja jiddiy sanaladi.