1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

95
Azərbaycan-Türkiyə enerji münasibətləri: çağırışlar və perspektivlər
olunmuş  qaz  ehtiyatları  23  trilyon  m
3
-dir.  Böyük  həcmdə  qaz  ehtiyatları 
Türkmənistanı  dünyanın  qazla  ən  zəngin  dördüncü  ölkəsinə  çevirir. 
Lakin  əsasən  “onshore”  yataqlarda  yerləşən  qaz  Çin  şirkətləri  tərəfindən 
hasil  olunur.  Türkmənistanın  “upstream”  layihələrində  1  dənə  də  olsun 
Avropa şirkətinin investisiyası mövcud deyil. Bu o deməkdir ki, Avropanın 
Türkmənistan qazına nəinki girişi yoxdur, hətta qaz yataqlarının müəyyən 
hissəsinə Çin nəzarət edir. Çin hasil etdiyi qazın qərb istiqamətində nəql 
olunmasında nə qədər maraqlı ola bilər?! Şübhəsiz, o bunda heç maraqlı 
deyil.  Qaz  mövcud  olmadan  infrastrukturu  qurmaq  əslində  infrastruktur 
hazır olduqdan sonra ən azı 10 il gözləmək anlamına gəlir. Əgər Avropa 
bu gün Mərkəzi Asiya ölkələrində “upstream” layihələrinə investisiyaların 
yatırılmasına başlayarsa, qazın ərsəyə gəlməsi ən azı 10 il vaxt tələb edəcək. 
Bu səbəbdən ilk növbədə boru xəttini çəkmək və 10 il qazın ərsəyə gəlməsini 
gözləmək düşünülmüş addım sayıla bilməz.      
Beləliklə,  əgər  mövcud  olan  boru  xətləri  ilə  yanaşı  planlaşdırılan 
layihələr  həyata  keçərsə,  Türkiyə  ildə  100  m3  qazı  tranzit  etmə  gücünə 
malik  olacaq.  Bu,  ölkəni  bütün  regionda  yeganə,  hətta  Avstriyanın 
Baumqarten  “hub”ından  da  böyük  qaz  ticarət  mərkəzinə  çevirəcək.  Son 
imzalanan tranzit sazişində Türkiyəni bu cür mərkəzə çevirmək üçün bütün 
məqamlar əks olunub. Cənub qaz dəhlizinin tərkibində olan üç layihədən – 
“Nabukko”, “ITGI”, “TAP”-dan biri seçilərsə, Bakı-Tbilisi-Ərzrum xətti ilə 
yanaşı Türkiyə ərazisində yeni Transanadolu boru xətti tikiləcək və bu xətt 
“BOTAŞ”ın inhisarında olmayacaq, digər özəl şirkətlər də açıq, şəffaf və 
rəqabət əsasında ondan istifadə edə biləcək. Bundan əlavə, həmin boru xətti 
Türkiyə qanunları ilə deyil, beynəlxalq qanunlara uyğun tənzimlənəcək və 
əgər hər hansı bir mübahisə yaranarsa, İsveçrə məhkəməsində həll olunacaq.  
Bu  boru  xətti  Xəzər  dənizinin  zəngin  resurslarını  Türkiyə  vasitəsilə 
artan,  rəqabətə  davamlı,  şəffaf,  əlverişli  və  hüquqi  baxımdan  yaxşı 
tənzimlənən, 500 milyon istehlakçısı olan Avropa bazarlarına bağlayacaq. 
Beləliklə, Türkiyə  beynəlxalq  qaz  ticarət  mərkəzinə  çevriləcək  ki,  bu  da 
ölkənin həm siyasi, həm də iqtisadi mövqeyini möhkəmləndirəcək və nəinki 
Xəzər dənizi, hətta Yaxın Şərq və Şimali Afrika ölkələrinin karbohidrogen 
resurslarını öz ərazisindən Avropaya nəql etməsinə imkan verəcək.