1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

150
Azərbaycan və Türkiyə QHT-ləri arasında əlaqələr
lər  xarici  siyasətin  hədəfinə  (digər  ölkənin  ictimaiyyəti,  siyasətçiləri  və 
mediasına)  xitab  edərək,  bu  yolla  təsir  etməyə  cəhd  göstərirlər.  QHT-lər 
beynəlxalq qurumlar vasitəsilə də (birlikdə layihələr həyata keçirməklə və 
s.)  effektiv  fəaliyyət  göstərməyə  çalışırlar.  Vurğulamaq  istərdik  ki,  bəzi 
dövlətlər QHT-ləri digər ölkələrin daxili siyasətinə müdaxilə vasitəsi kimi 
istifadə  edir,  nəticədə  bəzi  dövlətlər  də  bu  mövzuda  ciddi  narahatlıqlar 
keçirirlər. Xüsusilə, postsovet  məkanında bu mövzuda ciddi narahatlıqlar 
dilə gətirilir. Demokratiyadan çəkinən  və QHT-lərin xarici ölkələr tərəfindən 
birbaşa olmayan təsir vasitəsi kimi istifadəsi barədə məlumatlara sahib olan 
idarəçilər ictimai qurumlarla sərt rəftar edirlər. 
QHT-lər  Türkiyə  və  Azərbaycanın  xarici  siyasətlərində  yuxarıda 
qeyd edilənlər çərçivəsində, xüsusilə, gözlənilməz proseslər baş verdiyi 
zaman daha çox əhəmiyyət qazanmışlar. Məsələn, Türkiyənin ətrafındakı 
regionlarda  baş  verən  proseslər  bu  ölkədəki  müxtəlif  təbəqələri,  yəni 
fərqli etnik, dini, dil, mədəni, coğrafi (məsələn, qafqazlı və s.), ideoloji 
və s. icmaları hərəkətə keçirib. Türkiyədə yaşayan müxtəlif təbəqələrin 
özlərini  yaxın  hiss  etdikləri    coğrafiyalarda  baş  verənlər,  yaşanan 
müxtəlif  problemlər  (Bosniya-Herseqovinada  yaşananlar,  Ermənistanın 
Azərbaycan  ərazilərini  işğal  etməsi,  Fələstin  problemi,  Çeçenistan 
müharibəsi, Kosova problemi, Abxaziya problemi, İraqda yaşananlar və 
xüsusilə türkmənlərin vəziyyəti, uyğurlarla əlaqədar problemlər, Kəşmir 
problemi,  Krım  türklərinin  və  Ahıska  türklərinin  vəziyyəti  və  s.)  və 
müxtəlif hədəflər (AB üzvlüyü, türk dünyasının inteqrasiyası, müsəlman 
dünyasının birliyi, avrasiyaçılıq və s.) ötən əsrin 90-cı illərində Türkiyədə 
xarici siyasətin “ictimailəşməsinə”, cəmiyyətin xarici siyasət mövzularına 
marağının artmasına və müxtəlif vasitələrlə xarici siyasətdə qərar qəbuluna 
təsir etməsinə səbəb olub.
Bununla yanaşı, bir az qlobal, bir az da milli səbəblərə görə xarici siyasət 
soyuq müharibə dövrünün standart qəlibindən kənara çıxıb. İqtisadi, ictimai 
və  siyasi  liberallaşmanın  təsirləri  də  hiss  edilib.  Xarici  siyasətdə  rəsmi 
olmayan vasitələrin öhdəçilik daşıması dövlətdən rol “oğurlama” kimi şərh 
olunur və düşünmək olar ki, bu, xarici siyasətdə yeni kanalların açılmasını 
təmin edir. QHT-lər Türkiyənin qardaş toplumlarla əlaqələrində - Qarabağ, 
Çeçenistan  və  Bosniya-Herseqovina  nümunələrindən  göründüyü  kimi 
müharibələrdə, Abxaziyada olduğu kimi dövlətin rəsmi siyasətinə paralel 
siyasətin inkişaf etdirilməsində əhəmiyyətli bir vasitə funksiyası daşıyıb. 
Hazırda beynəlxalq əlaqələr o qədər ictimailəşib ki, bir ölkə (o cümlədən 
Türkiyə) ikinci bir ölkə ilə əlaqələrini müəyyən edərkən yalnız daxili və 

---