1 azərbaycan-tüRKİYƏ ƏlaqəLƏRİ son 20 İLDƏ: UĞurlar və İmkanlar

149
Azərbaycan və Türkiyə QHT-ləri arasında əlaqələr
şübhəsiz,  xarici  siyasət  və  eyni  zamanda  dövlətin  digər  dövlətlərlə 
ikitərəfli  münasibətləri  də  qeyri-hökumət  təşkilatları  (QHT)  adlandırılan 
strukturların təsir sahəsinə daxil olmağa başladı. Əvvəlki mərhələyə dair 
az sayda nümunələr olsa da, qeyri-hökumət təşkilatlarının xarici siyasətdə 
iştirak  etməsi  daha  çox  II  Dünya  müharibəsindən  sonrakı  dövrə  təsadüf 
edir. Bu prosesi iki mərhələyə ayırmaq mümkündür. Birinci mərhələ soyuq 
müharibənin başladığı, ikinci mərhələ isə soyuq müharibənin sona çatdığı 
dövrdür.  II  Dünya  müharibəsindən  sonra  (soyuq  müharibənin  başladığı 
dövrdə)  beynəlxalq  qurumların  və  QHT-lərin  beynəlxalq  münasibətlərin 
yeni  elementi  kimi  ortaya  çıxması  ənənəvi  diplomatiya  anlayışının 
dəyişməsinə  səbəb  olub.  QHT-lərin  xarici  siyasətdəki  rolunun  müasir 
səviyyəyə çatması isə birbaşa soyuq müharibədən sonrakı mərhələyə aiddir. 
Bu, bir tərəfdən beynəlxalq münasibətlərin təbiətinin dəyişməsi ilə əlaqəli 
olub, digər tərəfdən ölkələrin yaşadıqları dəyişikliklərdən və ehtiyaclardan 
qaynaqlanıb. Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, demokratik transformasiyalar, 
iştirakçılıq  və  yaxşı  idarəetmə  qeyri-hökumət  təşkilatlarının  siyasi 
qərarvermə  mexanizmində  və  eyni  zamanda,  xarici  siyasətdə  iştirakını 
zəruri  edib.  Dövlətlər  yalnız  digər  hökumət  və  ya  beynəlxalq  təşkilatları 
deyil,  xarici  ictimai  rəyi  də  nəzərə  alan  siyasətləri  inkişaf  etdirmək 
məcburiyyətində qalıb. Bunun nəticəsində klassik diplomatiya anlayışından 
və  terminlərindən  əlavə  olaraq  ictimaiyyətin,  medianın,  informasiyanın, 
ictimai  rəyə  təsirin  və  gündəmin  müəyyənləşdirilməsinin  əhəmiyyətinin 
artması  QHT-lərə  yeni  imkanlar  yaratmışdır.  Ümumiyyətlə,  bu  qeyd 
olunanlar  nəticəsində  xarici  siyasətdə  sadəcə  dövlətlər  deyil,  ictimai 
rəy, media, QHT-lər, ictimai xadimlər, elm adamları və ziyalılar, iqtisadi 
güclər (milli və beynəlxalq/beynəlmiləl şirkətlər), dövlətin üzvü olduğu və 
olunmasını  hədəflədiyi  beynəlxalq  qurumlar,  imzalanan  və  imzalanması 
planlaşdırılan beynəlxalq və regional anlaşmalar, dini liderlər və qurumlar 
xarici siyasətdə təsir və təzyiq vasitəsi kimi iştirak etməyə başlayıb. 
QHT-lər fəaliyyətlərini xarici siyasət kontekstində müxtəlif formalarda 
həyata  keçirməyə  çalışıblar.  Onlar  dövlətlə  əməkdaşlıq  edərək,  rəsmi 
siyasətin  tamamlayıcısı  kimi  bəzi  sahələrdə  fəaliyyət  göstərirlər.  QHT-
lər,  xüsusilə,  dövlətin  xarici  siyasətində  boş  saxladığı,  ya  da  çox  maraq 
göstərmədiyi  sahələr  üzrə  fəaliyyət  göstərirlər.  Onlar  xarici  siyasət 
mövzularında  qərar  qəbul  edən  orqanlarla  əməkdaşlıq  edir,  bu  orqanlara 
mütəxəssis  dəstəyi  verir,  ictimaiyyəti  istiqamətləndirmə  mövzusunda 
köməklik göstərirlər. QHT-lər rəsmi dövlət siyasətinin təsirinin az olduğu 
ölkəyə bu və ya digər yollarla təsir göstərməyə çalışırlar. Məsələn, QHT-

---