1-bob nima uchun aynan tadbirkorlik

7- Mavzu: Tadbirkorlikning jamiyat uchun ahamiyati



Barcha masalalarni yechishda tadbirkorlik asosiy yondashuv sifatida ko'rilayotgan joyda alohida shaxslarning ham, butun jamiyatning ham taraqqiyoti sezilarli darajada tezlashadi.
Tadbirkorlik iqtisodiy rivojlanishni harakatga keltiruvchi omil bolgani tufayli, dunyoqarashga ham, boshqaruv faoliyatiga ham ishbilarmonlik yondashuvini tadbiq elish orqali alohida shaxslar ham, butun jamiyat ham farovon hayot sari o'z harakatlarini tezlashtirishlari rnumkin.
Alohida shaxslar va butun jamiyatning maqsadlari. Maqsadlarni qo'yish va ularga erishish bo'yicha qilinadigan keyingi ishlar jamiyatning yetukligi va mas'uliyatliligining belgisidir, xuddi shuningdek, alohida shaxslar yetukligining belgisi hamdir. Odamlar iqtisodiy hayotda o'zlari uchun qanday maqsadlar qo'yishadi? Va bu maqsadlarga qanchalik muvaffaqiyat bilan erishiladi? Quyida mana shu savollar muhokama eliladi.
To'liq hajmli iqtisodiyot — bu odamlar o'z iqtisodiyoti uchun qo'yadigan eng muhim maqsadlardan biri. Biz mavjud bo’lgan ishlab chiqarish resurslari — mehnat, sarmoya, tahiiy resurslardan to'laqonli foydalanishni hamda bu resurslardan samarali foydalanishni xohlaymiz.
Qay daraja'da biz to'liq bandlik va to'liq hajmli ishlab chiqarish maqsadlariga erishayapmiz? Aslida, jamiyatdagi mehnatga layoqatli va ishlashni xohlaydigan 100 % erkak va ayollar doimiy asosda ish bilan ta'minlanishini kuta olishmaydi. Ma'lum miqdorda -taxminan mehnatga layoqatli aholining 2 % dan 5 % gacha qismi doimo ishsiz bo'ladi. Ammo lekin millionlab odamlar hech qanday zaruratsiz ishsizlar toifasiga mansub bo'lsa, bu ular o'z mamlakatining farovonligiga foydali hissa qo'shmayotganligi va ishlab pul topmayotganliklarini bildiradi. Shu sababdan, to'liq bandlik hamda mehnatning yuqori samaradorligini taqozo etuvchi to'liq hajmli ishlab chiqarish maqsadi, bizning iqtisodiyotimiz uchun eng muhim maqsadlardan biridir.
Barqaror o'sish - bu ikkinchi muhim maqsaddir. Biz iqtiso­diyotimiz yildan yilga yanada kattaroq va yaxshiroq bo'lishini xohlaymiz. Biz o'zimizning tovarlar va xizmatlar milliy ishlab chiqarilishini son jihatdan yalpi milliy mahsulot (YMM) degan statistik ko'rsatkichining o'zgarishini kuzatib baholaymiz. Iqtisodiy o'sish — bu aholijon boshiga to'g'ri keludigan YMM (aholi soniga bo'lingan umumiy YMM)ning doimiy ko'payishidir. Biz ish faolligi qandaydir pasiga tushishlarsiz yoki narxlarning tez o'sishisiz (inflatsiyasiz), yoki ishsizlik oshmasdan. YMM nisbatan doimiy sur'atlar bilan yiliga 4 % dan 5 % gacha o'sishiga erishish uchun intilamiz.
Ishlab chiqarish, bandlik va YMMning o'sishi - bu ko'rsatkichlarning barchasi juda yaxshi o'lchanadi. Lekin biz ayrim boshqa iqtisodiy maqsadlarai ko'rib chiqishga o'tganimizda, ular to'g'risida umumiyroq yondashuvlardan kelib chiqib. fikrlashimiz lozim.
Tanlov erkinligi - bu deyarli har bir odam o'z oldiga qo'ya­digan maqsadlar ro'yxatining birinchi qatorida turadigan maqsaddir. Lekin aniq atamalarda hu nimani bildiradi? Iqtisodchilar, tanlov erkinligi isfe'molchi/ar, xodimlar va biznes uchun muhimligini ta'kidlashadi.
Isle'molchining tanlov erkinligi - iste'molchilar faqatgina o'z ehtiyojlari va xohishlariga asoslanib, juda keng doiradagi muqobil tovarlardan, o'zlari sotib olishni xohlagan tovarlarni tanlab olishlari mumkinligini bildiradi. Iste'molchiga «Siz o'zingiz xohlagan har qanday o'lchamli va rangli shlapaning egasi bo'lishingiz mumkin, lekin bu shlapa o'rta o'lchamda va qora rangli bo'lishi shart!». deb gapiriladigan tizim bizni mutlaqo qoniqlirmaydi.
Kasbiy faoliyami tanlash erkinligi - iqtisodiy erkinlikning muhim tomoni. Erkaklar va ayollar havas bilan bajaradigan va ayni vaqtda shundan munosib ish haqi hamda shaxsiy qoniqish olinadigan ishni tanlash imkoniyatiga ega bo'lishni xohlashadi. Va nihoyat, “erkin tadbirkorlik”ning muhimligi to'g'risidagi gaplarni tez-tez eshilib turamiz. Bu — tanlash erkinligining muhim jihati. Bu odamlarga o'z bizneslarini erkin tashkil etish va natijada foyda ko'rish uchun, ishlab chiqarish omillaridan qulay larzda foydalanish imkoniyatini beradi. Zamonaviy iqtisodiyot tizimi erkinlik­ning mana shu xususiy turi poydevoriga qurilgan.
Imkoniyatlar tengligi - yana bir maqsad. Bu tanlash erkinligi bilan uzviy bog'liq, chunki barcha odamlar taxminan teng darajadagi erkinlikka — iste'molchi, xodim va tadbirkor sifatida o'z huquqlarini amalga oshirish erkinligiga ega bolishlari lozimligini ta'kidlaydi.
Iqfisodiy xavfsizlik inaqsadi - bizning iqtisodiy jamiyalimiz a'zolari munosib oziq-ovqat, kiyim, turar joy va boshqa zarur narsalar olishga yerarli miqdorda pulga ega bo'lishlariga intilishimizni bildiradi. Kambag'allikning keng tarqalishi nafaqat bizning odamlar uchun iqtisodiy xavfsizlik maqsadiga erishishga urinishimiz bekorga ketganidan dalolat beradi, balki jamiyatda iqrisodiy adolat maqsadiga erishish imkoniyati to'g'risida ham jiddiy savolni ko'taradi. Iqtisodiv hayotda betaraflik va adolat tushunchalarining talqiniga har kim ham qo'shilavermaydi, lekin deyarli barcha ba maqsad qo'yilishi va unga erishishga qaratilgan ishlar bajarilishi muhimligini tushunishadi.
Yana bir muhim iqtisodiy maqsad borki, u bir mamlakatning davlat chegaralari bilan cheklanib qolmay, boshqa mamlakatlarga ham tarqaladi. Bu - xalqaro muvozanat (balans) maqsadi. Biz tashqi savdo va xalqaro to'lovlar sohalarida mustahkam va muvozanatga keltirilgan aloqalarni saqlab turishni xohlaymiz. Bu maqsadga erisha olmaslik, nafaqat mamlakat ichkarisi va xorijda jiddiy iqtisodiy muammolar tug'dirishi mumkin, balki tinchlikka xavf tug'diradigan xalqaro keskinlikning oshish ehtimoli ko'payishiga olib kelishi mumkin.
Hozirgi vaqtda iqtisodiyotning xususiy sektorida tadbirkorlik, asosiy iqtisodiy vazifalarni amalga oshirganda, davlat sekloriga nisbatan yuqoriroq samaradorlik va nichnat unumdorligini ta'minlaydi, degan tushuncha butun dunyoda qabul qilingan. Milliy farovonlikning asosiy qismi korxonalar faoliyatining natijasi sifatida shakllanadi:
1. Tovarlar va xiynatlar. Korxonaning asosiy iqlisodiy vazifasi odamlar manfaatdor bo'lgan tovarlar va xi/matlarni ishlab chiqarish va tarqatishdir. Tadbirkorlar ham iste-'molchilar talabini aniqlab bcrnvchi, ham shu talabni qondirish uchun barcha zarur narsalarni bajaruvchi rolni ijro etishadi.
2. Bandlik. Korxonalar «haqiqiy» ish o'rinlarining asosiy ijodkorlaridir. ya'ni ishlashga muhtoj va ishiashni xohlaydigan odamlarning bandligini ta'minlaydilar. Haq to'lanadigan bandlik darajasi — milliy farovonlikning o'la muhim ko'rsatkichi.
3. Daromad. Korxona tomonidan ish o'rinlanni barpo etish orqali, ishchilarning ish haqi va xizmatchilarning maoshlari, foydatar va soliqlar shaklida, lining aksiyadorlari daromad bazasi mavjudligi ta'mintanadi.
4. Ishchilar va xizmatchilarning ish haqi, foydatar. Ish haqi va foydalar olish imkoniyatini taqdirn etish masalasi, soliqlar to'lash va daromad (soliqlar to'langandan keyingi daromad)ni istc'mol qilish fondiga va moliyaviy mablag'larni iste'molchilari jamg'arma fondiga (invcstitsiya sarmoyasi) ko'chirish nuqtayi nazaridan. biz-ncs tomonidan yechiladigan o'ta muhim masaladir.
5. Soliqlar. Alohida (jismoniy) shaxslar va korxonalardan soliq undirmasdan, davlat muassasalari va xizmatlarining faoliyal yuritishini iloji bo'1 mas cdi.
6. Soliqlar to'langandan keyingi daromad. Boshqacha ayiganda, korxona ixiiyorida qoladigan daromad, deb nomlanadigan bu daromad, soliqlar to'langandan kcyin hosil bo'ladi va iste'mol tovarlari xarid qilishga hamda jamg'armalar to'plashga sarflanishi mumkin.
6.1. Iste'mol maqsadlariga xarajat qilish. Pul mablag'larini isle'mol maqsadlariga sarflash, nafaqat asosiy chtiyqjlarni qondirish uchun, balki lovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishini rag'batlan-lirishga qaratilgan lalabni shakllantirish uchun ham xarurdir.
6.2. Shaxsiy jamg'armalar. Shaxsiyjamg'armalar — bu bcvosita iste'mol qilish bilan bog'liq xarajallarga sarllanmaydigan daromad.