1. Ekologiya elmi haqqında anlayış, tarixi, əsas məqsəd və vəzifələri

Sual 14. Ekosistem və biosenozun mahiyyati.

Canlı orqanizmlər və qeyri-üzvi komponentlərin maddələrə dövranı baş verən məcmusu ekosistem adlandırılır( məs. Meşə, çəmən, göl və s.). Bu Termin 1935-ci ildə ingilis ekoloqu A.Tensli tərəfindən təklif olunmuşdur. O, göstərMişdir ki, bu cür yanaşmada üzvi və qeyri-üzvi amillər eyni hüquqlu komponentlər Kimi çıxış edir və biz orqanizmi onun ətraf mühitindən təcrid edə bilmərik. Ekosistemlər dəqiq həcmə malik deyil və istənilən fəzanı tuta bilər. Tensli Yer səthində ekosistemlərə təbiətin əsas struktur vahidləri kimi baxırdı. Ekosistem konsepsiyası ilə paralel olaraq biogeosenoz haqqında təlim də İnkişaf edib, bunun da banisi V.N.Sukaçovdur (1942). Ekosistem və biogeosenoz yaxın anlayışlar olsalar da sinonim deyilir. Əgər ekosistem hər-hansı səviyyədə maddələr dövranını təmin edən Sistemləri ifadə edirsə. Biogeosenoz-ərazi anlayışı olmaqla canlı orqanizmlərlə əhatə Olunmuş müəyyən sahəni, ərazini ifadə edir. Məsələn, adi su damcısı, dibçəkdəki çiçək, pilotlu kosmik gəmi və s. Ekosistem ola bilər. Ekosistem canlı və cansız komponentlərdən ibarət ölçüsüz dayanaqlı bir sistemdir. Biogeosenoz isə dəqiq sərhəddi olan yerüstü qurumdur.

Biogeosenoz iki əsas tərkib hissədən ibarətdir: ekotop (yun. «topos»- yer) –müəyyən ərazinin abiotik amillərinin məcmusu və biosenoz (lat. Bios- həyat, senoz- cəmiyyət, ümumi)- qarşılıqlı əlaqədə olan və birgə məskunlaşmış orqanizmlərin məcmusu.

Biosenoz özündə heyvanları, bitkiləri və mikroorqanizmləri birləşdirir. Ekotop isə iqlim və torpaq-suxur amillərindən ibarətdir. Dünyada ayrı-ayrı təbii bölgələrdə olan ekosistemlərin təsnifatı zəif öyrənilib. Onların tipləri, sinifləri və fəsilələri məlumdur, cinsləri və növləri haqqında isə dəqiq İnformasiya yoxdur və ya azdır. Eyni bioloji növün müxtəlif populyasiyası ayrı-ayrı Ekosistemə daxil ola bilər. Məsələn, canavar dünyanın müxtəlif ekosisteminə daxil Olan növdür. Yaz-yay aylarında Azərbayjan ekosistemlərinə daxil olan ağ leylək və Qaranquş kimi quşlar qışda Afrika ekosistemlərinin üzvü olurlar.