1/ ekologiyanin iNKİŞaf tariXİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1/ EKOLOGİYANIN İNKİŞAF TARİXİ, MƏQSƏD VƏ VƏZİFƏLƏRİ. Ekologiya XIX əsrin ortalarında biologiyanın bir hissəsi kimi yaranmış, sərbəst olaraq bir elm kimi XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərmişdir. Ekologiyanın inkişaf tarixini 5 etapa bölmək olar. I etap bitki və heyvanların ətraf mühitlə qarşılıqlı münasibətləri haqqında məlumatların toplanması dövrüdür. Bu etap XVIII əsrin axırlarına qədər davam etmişdir. I etap ekologiya tarixində ən uzun müddətli olmaqla 3 dövrə ayrılır: 1)Qədim yunan filosoflarının dövrü. Aristotel öz yazılarında 500-dən çox heyvan növlərinin özlərini yaşadıqları mühitdə necə aparmaqlarını qeyd etmiş. Onun yazılarında quşların isti ölkələrə uçub getməsi, balıqların qış yuxusuna getməsi, heyvanların tikinti işlərindəki fəaliyyəti haqqında məlumatlar vardır. Aristotelin davamçısı olan Teofrast o dövrdə botanikanın atası sayılırdı. O , müxtəlif şəraitdə inkişaf edən bitkilərin xüsusiyyəti haqqında yazmışdır. O ,bitkinin boyunun və formasının hava şəraitindən, torpaq növündən asılı olmasını qeyd etmişdir. Başqa bir filosof Empedokl biykilərin ətraf mühit şəraiti ilə qarşılıqlı münasibətlərini qeyd etmişdir. Bu dövrdə qədim yunan filosofu Hippokrat ətraf mühit faktorlarının insan sağlamlığına təsirini özünün elmi işlərində göstərmişdir. 2)Orta əsrlərin durğunluq dövrüdür. Bu dövrdə elmdə həyatın əmələ gəlməsi haqqında ilahiyyat teoriyası hökm sürdüyü üçün , heç bir ekoloji materiallar yox idi. Bu dövrdə ətraf mühitin təsiri inkar olunurdu. 3)Dirçəliş dövrü. Bu dövrdə edilən coğrafi kəşflər təbiət elmlərinin o cümlədən ekologiya elminin inkişafı üçün təkan oldu. XVI-XVIII əsrlərdə ekoloji məlumatlar elmi ekspedisiyalarının hesabatlarının əsas hissəsini təşkil edirdi. Kraşennikovun, Lepexinin, Pallasın və s.rus tədqiqatçılarının elmi işlərində yer kürəsinin müxtəlif hissələrində olan flora, fauna və atmosferdə baş verən dəyişiliklərin qarşılıqlı asıllığı göstərilmişdir. Bu dövrdə biocoğrafiya inkişaf etməyə başlayır. II etap botaniki və zooloji coğrafiya çərçivəsi altında ekoloji istiqamətlərin formalaşması etapıdır. Bu etap XVIII əsrin axırlarından XIX əsrin ortalarına kimi davam etmişdir. Bu dövrdə biocoğrafiya yüksək sürətlə inkişaf edir. Bu dövrlərdə yaşayıb yaratmış olan Lamark “Zoologiyanın fəlsəfəsi” kitabında göstərmişdir ki, bitki və heyvanların təkamülünün əsas səbəblərindən biri, ətraf mühitin təsiridir. Moskva universitetinin proffessoru Rulye heyvan ekologiyasının banisi hesab edilirdi. Onun 160-a yaxın elmi əsərləri vardır. Bu əsərlərin hamısında aparıcı ideya ondan ibarət idiki, üzvi aləmin inkişafı dəyişən ətraf mühitin təsirinə əsaslanır. III .Orqanizmlərin yaşadıqları mühitə adaptasiya olunması baxımından bitki və heyvan ekologiyasının formalaşması etapıdır. Bu etap XIX əsrin ortalarından XX əsrin 20-ci illərinə qədər olan dövri əhatə edir. Bu dövr Darvinin fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Darvindən də qabaq ilk dəfə ekologiya terminini elmə Ernest Heggel 1866-cı ildə gətirmişdir. Sonradan bu termin Varminq tərəfindən botanika elminə daxil edilir. Və nəhayət bu etap autekologiya , biosenoz,fitosenologiya, sinekologiya kimi terminlərin yaranması ilə fərqlənir. IV.Bu etap ekologiyanın ümumi biologiya elmi kimi formalaşması ilə fərqlənir. XX əsrin 20-ci illərindən 60-cı illərə qədərki dövri əhatə edir. Bu dövrdə Vernadski biosferin qlobal bioloji sistem kimi öyrənilməsini həyata keçirir. Populyasiyanın ekologiyası yəni demekologiya istiqaməti yaranır. Bu dövrdə biogeosenoz və ekosistem terminləri elmə gətirilir. Bu dövrdə yaşayıb yaratmış alimlər:Elton, Naumov, Dogel olmuşdur. V.Antropoekologiya çərçivəsi altında qlobal ekologiyanın inkişafı etapı. Antropoekologiya insan ekologiyası deməkdir. 60-cı illərdən indiki dövrə qədər davam edir. Bu dövrdə ekoloji biokimya, ekoloji fiziologiya, riyazi ekologiya və s. kimi elmlər yaranır. Ekologiya insan fəaliyyətinin bütün sferalarına daxil olur. Beləliklə, sənaye ekologiyası, kənd təsərrüfatı ekologiyası, tibbi ekologiya, mühəndislik ekologiyası, iqtisadi ekologiya, sosial ekologiya və hüquqi ekologiya kimi sahələr əmələ gəlmişdir. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|