1/ ekologiyanin iNKİŞaf tariXİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ
Ekologiya elminin əsas vəzifələri və sahələri
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ekologiya elminin əsas vəzifələri və sahələri.
Ekologiya yunan sözü olub, oykos-ev,logiya-elm deməkdir. Ekologiya biologiyanın bir bölməsi olub, canlı materiya haqqında elmdir. Ekologiya – canlı orqanizmlərin, onun ayrı- ayrı fərdlərinin, populyasiya və qruplarının ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirini öyrənir. Hər bir canlı varlıq təbiətdə tənha deyildir,onu həmişə başqa canlılar- heyvanlar,bitkilər, mikroorqanizmlər,insan əhatə edir. Digər tərəfdən hər bir canlıya ətraf mühitin şəraiti də müəyyən təsir göstərir. Deməli hər bir canlı varlıq yaşadığı mühitin amilləri ilə sıx qarşılıqlı əlaqədadır. Ekologiya elmi də məhz bu əlaqələri öyrənir. Canlı təbiət dedikdə , bitki,heyvan,insan və xüsusi qrup orqanizmlər(bakteriya, göbələk, şibyələr), hətta hüceyrə quruluşu olmayan viruslar nəzərdə tutulur.Cansız təbiət dedikdə:su,hava,torpaq,dağ suxurları, planetlər və s. nəzərdə tutulur. Ekologiyanın əsas vəzifələri aşağıdakılardır: 1) ekosistemlərin inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənmək; 2) ekosistem daxilində orqanizmlərin qarşılıqlı münasibətlərini müəyyənləşdirmək; 3)təbii sərvətlərdən (resurslardan) düzgün və səmərəli istifadəni təşkil etmək; 4)təbiət və onun ayrı-ayrı komponentlərinin mühafizəsi və bərpası; 5) elmi texniki tərəqqi şəraitində ekosistemlərdə gedən proseslərin proqnozlaşdırılması və optimal idarə olunması. Bu vəzifələr aşağıdakı metodlarla həll edilir: 1)çöl metodları- bu metodla təbii mühit faktorlarının təbii bioloji sistemlərə təsiri öyrənilir; 2)laborator metod- laboratoriya şəraitində faktorların bioloji sistemlərə təsiri öyrənilir; bu metod təxmini nəticənin alınması üçün imkan yaradır və sonradan bu nəticələrin çöl şəraitində təsdiqlənməsi tələb olunur; 3)eksperimental metod- mühitin müxtəlif faktorlarının bioloji sistemlərə təsirini öyrənir. Bu metodda çöl və laborator metodlarının birgə fəaliyyətidir. Ekologiyanın öz metodlarından başqa digər elmlərin metodlarından da istifadə olunur: biokimya,fiziologiya, mikrobiologiya, genetika, sitologiya, histologiya, fizika, kimya, riyaziyyat və . Tədqiqat obyektlərinin ölçülərinə görə müasir ekologiya elmi autoekologiya, demekologiya ,sinekologiya, landşaft ekologiyası və qlobal ekologiyaya bölünür. Autoekologiya və ya fərdlərin ekologiyası yunan sözü olub, autos-özü, oikos-məskən, ev, loqos-elm deməkdir. Autoekologiya heyvan və bitkilərin mühitin təsirinə reaksiyasını və növün həyat tərzini öyrənir. Demekologiya və ya populyasiyanın ekologiyası orqanizm populyasiyalarının ətraf mühitlə düz və əks əlaqələrini, həm də populyasiyaya daxili prosesləri tədqiq edir. Sinekologiya və ya biosenozun ekologiyası yunan sözü olub, syn-birlikdə, oikos-ev, məskən, loqos-elm deməkdir. Sinekologiya müxtəlif orqanizmlərin çox növlü vəhdətinin(populyasiya, biosenoz, ekosistem) quruluşunu, fəaliyyətini və onların mühitlə qarşılıqlı münasibətini öyrənir. Landşaft ekologiyası və ya geoekologiya coğrafiyanın bir bölməsi olub, biosfer də daxil olmaqla , ən yüksək səviyyəli ekoloji sistemləri tədqiq edir. Qlobal ekologiya və ya meqaekologiya tədqiqat mühitinə və komponentlərə görə aşağıdakı sahələrə ayrılır: qurunun, şirin su hövzələrinin, dəniz, geokimyəvi, biogeokimyəvi, radio ekologiya, şəhər, kosmik, tibbi,sosial və s. Ekoloji kimya ətraf aləmin kimyəvi çirklənməsinin qarşısını almaqda rol oynayır. Ekoloji geologiya təbii ətraf mühitin dəyişməsində geoloji hadisələrin rolunu açır, yerin təkindən istifadəyə səmərəli istiqamət verir. Ekoloji fizika ətraf mühitin radiasiya və səs-küy ilə çirklənməsinin qarşısını alır. Ekoloji riyaziyyat ətraf mühitin çirklənməsinin səviyyəsini bilmək və onun qarşısını almaqda obyektiv metodların effektini yüksəldir. Insanın ekologiya anlayışının inkişaf etdirilməsində yeni bir mərhələ autoekologiya elminin yaranması ilə başlamışdır. Insanın ekologiyası anlayışı bu elmin tədqiqat predmetinə yalnız qismən daxil olsa da , bu sahədə bəzi yeniliklər əldə etməyə imkan vermişdir. Autoekologiyanın predmeti ekologiyanın müx.orqanizmlərə göstərmiş olduğu təsiri öyrənməkdir. Insan ekologiyası anlayışının araşdırılması prosesində coğrafiya,biologiya, tibb və bəzi sosial elmlər tədqiqata cəlb edilmişdir. Ümumiyyətlə insanla ekologiya arasındakı məsələni araşdırarkən problemin mərkəzində həmişə onlar arasında olan əlaqənin forması və xarakteri durur. Insanın onu əhatə edən mühitə güclü təsir etməyə başlaması ekologiyada antropogen amilin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Insanla ekologiya arasında münasibətlərin normal in-f etmədiyibir şəraitdə bu insana əks təsir göstərən bir qanunauyğunluq şəklini ala bilər. Urbanizasiya , təbii resurslardan asılı olaraq formalaşmış təsərrüfat diferensasiyalaşma, miqrasiya –bütün bunlar ekologiya və insan orqanizmində dəyişiliklərin ə/g-nə gətirib cıxarır. Insanla ekologiya arasındakı əlaqəni ilk dəfə öyrənən alimlərdən biri olan Vernadski “insan ekologiyası”anlayışından ilk istifadə edənlərdəndir. Vernadskinin fikrincə ekologiya ilə insan arasındakı münasibətin nəticəsində yalnız ekologiya insana təsir göstərmir eyni zamanda o özü də böyük dəyişiliklərə məruz qalır. O haqlı olaraq belə düşünmüşdür ki, insan yarandığı vaxtdan etibarən biosferdə və noosferdə daim yeni dəyişiliklər əmələ gətirən geoloji faktor rolunu oynamışdır. Noosfer dedikdə biz kosmosun planetar məkanında yaradılmış olan, insan əqli tərəfindən in-f etdirilən və bəşəriyyətin proqressiv mövcudluğu üçün bütün şəraitlərə malik olan altsistemi başa düşürük. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|