1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi

Reja
1.Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi
2.Dissotsilanish nazariyasi
3.Ostvaldning suyultirish qonuni
4.Eletrolit eritmalarda reaksiya borishi
5.Moddaning eruvchanlik ko’paytmasi.

Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi

Elektrolitlar suvdagi eritmalarining o‘ziga xos xususiyatlarinitushuntirish uchun shved olimi S. Arrenius 1887- yilda elektrolitik dissotsilanish nazariyasini taklif etdi.Keyinchalik bu nazariyani atomlarning tuzilishi va kimyoviy bog'lanish haqidagi ta’limotasosida ko‘pgina olimlar rivojlantirdilar. Bu nazariyaning hozirgi mazmunini quyidagi uchta qoidadan iborat, deyish mumkin:

1. Elektrolitlar suvda eriganda musbat va manfiy ionlarga ajraladi (dissotsilanadi).

2. Elektr toki ta’sirida ionlar bir yo‘naIishda harakatlanadi:musbat zaryadlangan ionlar katodga, manfiy zaryadlanganlari —anodga tomon harakatlanadi. Shu sababli musbat zaryadlangan ionlar kationlar, manfiy zaryadlanganlari — anionlar deyiladi.

Ionlarning bir yo'nalishda harakat qilishiga sabab ularning
qarama-qarshi elektrodlar tomonidan tortilishidir.

3. Dissotsilanish — qaytar jarayon: molekulalarning ionlarga
ajralishi (dissotsilanishi) bilan bir vaqtda ionlarning birikish jarayoni
(assotsilanish) ham sodir bo‘ladi.

Shu sababli elektrolitik dissotsilanish tenglamalarida tenglikishorasi o'rniga qaytarlik ishorasi qo'yiladi. Masalan, KA elektrolitmolekulalarining kation K⁺ bilan anion A^- ga dissotsilanishtenglamasi umumiy holda quyidagicha yoziladi:KA = K⁺ + A⁺
Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi anorganik kimyodagi asosiynazariyalardan biri bo'lib, atom-molekular ta’limot hamda atomning tuzilishi nazariyasiga to'la muvofiq keladi.
Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr tokini utkazadigan moddalarni elektrolitlar deyiladi. Elektrolitlarga kislota, asos va tuzlar misol bo'la oladi. Bu moddalar eritmalarda yoki suyuqlanmalarda ionlarga parchalanadi. Masalan:

KOH = K⁺ = OH^-; KCl = K⁺+ Cl^-; CaCl₂ = Ca²⁺ + 2Cl^-

Musbat zaryadlangan ionlar kationlar, manfiy zaryadlangan ionlar esa anionlar deyiladi. Elektrolit molekulalari parchalangani uchun eritmada zarrachalar soni ortadi. Shuning uchun suyultirilgan noelektrolit eritmalar uchun aniqlangan Vant-Goff va Raul qonunlarining matematik ifodasini elektrolitlarga qo'llashda tuzatma koeffisiyent (bu koeffisiyent Vant-Goffning izotonik koeffisiyenti deb ataladi) ni (i) kiritish kerak. Uvaqtda Vant-Goff tenglamasi quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi: RqCRTi. Raul qonunining tenglamasi  t=KCi shaklida yoziladi. Izotonik koeffisiyent tajribada topilgan osmotik bosim, elektrolit eritmasining bug' bosimini, eritmaning muzlash temeraturasi kamayishining va eritma qaynash temperaturasining ko'tarilishi xuddi shu parametrlarning nazariy xisoblab topilgan qiymatlaridan necha marta kattaligini ko'rsatadi, ya'ni

topilgan qiymatlar.

Shunday qilib, noelektrolit eritmalar uchun izotonik koeffisiyent birga teng, elektrolit eritmalari uchun hamma vaqt birdan katta.

Bu yerda P¹,  P¹,  t¹_muz,  t¹_kay - tajribada topilgan, P,  P,  t_muz,  t_kay nazariy xisoblabShved olimi S.Arrenius (1887 y) elektrolit eritmalarining elektr o’tkazuvchanligi bilan Vant-Goff va Raul qonunlariga bo'ysunmasligi orasida ichki bog'lanish bor degan xulosaga keladi. U elektrolit molekulalari suvda eriganda ionlarga parchalanadi, deb taxmin qildi.Shunday qilib, elektrolitik dissotsilanish nazariyasi vujudga keldi.Lekin bu nazariya elektrolit molekulalarini ionlarga dissotsilanish sababini tushuntirib berolmadi.Bu nazariya D.I.Mendeleyevning "gidratlar" nazariyasiga asoslangan. I.A.Kablukov va V.P.Kistyakovskiylarning ishlarida o'z rivojini topdi. Elektrolit molekulalarini parchalanishiga erituvchining qutblangan molekulalari sabab buladi.Anorganik moddalarning oddiy erituvchisi bo'lgan suv juda katta solvatlash xususiyatiga ega.Erituvchining qutblangan molukulalari ularga tushgan elektrolit molekulalarini o'rab olib, unda ichki bog'lanishni bo'shashtiradi, bu esa dissotsilanishga olib keladi.Natijada eritmada gidratlangan ionlar paydo bo'ladi.Ionlarga parchalanish fakat suvda emas, balki boshka kutbli erituvchilarda, masalan, suyuk ammiakda xam bulishi mumkin, u vaktda dissosilanish maxsulotlari ionlarning solvatlari deyiladi.
Eritmaga utgan ionlar erituvchining qutbli molekulalari bilan bog'langan bo'ladi va ionlarning solvatlarini xosil qiladi. Eritmada solvatlangan ionlar uzluksiz betartib xarakatda buladi. (masalan, NaCl tuzining suvda erish prosessi). Krisstall panjarasi ionlardan iborat moddalardan tashqari qutbli molekulalar ham ionlarga dissotsilanadi.
Oddiy erituvchi suvning dielektrik o'tkazuvchanligi juda yukori, bundan tashkari suv eng yaxshi ionlashtiruvchi erituvchidir.Suvning dielektrik utkazuvchanligi 80.1 ga teng. Bu shuni ko'rsatadiki, kristallda bo'lgan musbat va manfiy ionlararo tortishish kuchlari suvdagi eritmalarda 80.1 marta kamayadi. Dielektrik doimiylik efir, benzol, uglerod (IV)- sulfid kabi erituvchilarda, ya'ni dissotsilanmaydigan moddalar uchun juda kichikdir. Kuchsiz darajada ionlatuvchi spirt, aseton va boshqa erituvchilarda dielektrik o’tkazuvchanlik o'rtacha qiymatga ega bo'ladi.