1. İqtisadi vəziyyətin proqnozlaşdırılması, iqtisadi siyasətin işlənməsi və monitorinqi üçün statistikadan istifadə etməklə iqtisadi modellərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi Giriş


Ölkə üzrə yekun göstəricilərinin hesablanması üsulları



Yüklə 2,59 Mb.
səhifə19/23
tarix05.05.2017
ölçüsü2,59 Mb.
#16751
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23

3.15. Ölkə üzrə yekun göstəricilərinin hesablanması üsulları
Seçmə məlumatlarının ölkə üzrə hesablanması üçün 2 sistem mövcuddur. Birinci sistemdə hesablama mərkəzləşmiş registr məlumatları üzrə aparılır. Registr siyahıyaalma məlumatlarına əsasən tərtib edilir. Həmin registr məlumatları əsasında seçmə şəbəkəsi yaradılır və seçilmiş vahidlərdə müayinə aparılır. Müayinə məlumatları təhlil edilir və registrin məlumatları ilə müqayisə edilərək, uzaqlaşma müəyyənləşdirilir. Bu üsul aşağıdakıları tələb edir.

- mərkəzi statistika orqanı ilə informasiyaya axınının operativ dövriyyəsi;

- yeni informasiya texnologiyalarına əsasən registrin yaradılması və aparılması;

- registrin daim aktuallaşdırılması;

- məlumatların registrə lokal qaydada daxil edilməsi (internet, e-mail);

- məlumatların işlənməsinin mərkəzləşdirilməsi.

İkinci sistem piramida formalıdır. Statistik informasiya sisteminin piramida formalı tipik sxemi aşağıdakı kimidir:

Piramida formalı sistemdə məlumatların toplanması və istehsalı iyerarxik prinsipə müvafiqdir. Yəni məlumatların toplanması və işlənməsi yerli statistika orqanlarında həyata keçirilir. Yerli statistika orqanları toplanmış məlumatların keyfiyyətinə nəzarət etmək imkanına malik olduğuna görə, ilkin (mikro) nəzarətin təşkili səmərəli, statistik məlumatlar isə keyfiyyətli olur. Belə sistem kənd təsərrüfatı, ətraf mühit, ticarət, regional statistikada daha çox tətbiq edilir. Piramida formalı statistik informasiya sistemi iqtisadiyyatın tənzimlənməsinin iyerarxik prinsiplərinə müvafiqdir.

Təhlil göstərir ki, statistik informasiyanın piramida formalı sistemi daha keyfiyyətli seçmə tədqiqatının aparılmasını şərtləndirir. Seçmə planı keyfiyyətli tərtib edilir, operativ tədqiqat aparılır, aktuallaşma dövrü ilə tədqiqat dövrü arasında zaman intervalı azalır, statistiklər ekspert kimi fəaliyyət göstərir, məsuliyyət və cavabdehlik olur və s. Bunun üçün yerli statistika orqanları informasiya texnologiyaları və ekonometriya üsullarını tətbiq etməyi bacaran yüksək səviyyəli mütəxəssislərlə təmin edilməlidir. Müasir informasiya texnologiyalarının imkanları statistik informasiya sisteminin piramida formasında qurulmasına real şərait yaradır.

İnkişaf etmiş ölkələrdə mikro və makro səviyyədə iqtisadi fəaliyyətin nəticəsini hesablamaq üçün dinamik modellərdən geniş istifadə edilir. Məsələn, məhsul buraxılışını (dövriyyəni) heasablamaq üçün klassik KLEMS (kapital, əmək, enerji, material və xidmətlər) ekonometrik modelindən istifadə edirlər. Ekonometriyaya dair ədəbiyyatlarda bu model istehsal funksiyası da adlanır. Bu modelin ümumi ifadəsi aşağıdakı kimidir:

Y = f(K,L,E,M,S)

Bu modelin tətbiqindən alınan nəticələr iqtisadi fəaliyyətin səmərəliliyinin müqayisəsində də istifadə olunur. Hətta fəaliyyət növləri üzrə məhsul vahidi üçün enerji istehlakı, material istehlakı, əsas fondların istehlakı, insan kapitalının istehlakı kimi mühüm göstəricilərin proqnozlaşdırılması mümkündür. Deməli, hər bir səbəb amillərinin istehlakına dair göstəriciləri bilərək, istehsal olunan məhsulun həcmini proqnozlaşdırmaq mümkündür. Belə halda seçilən müəssisələrdən ancaq aylıq, rüblük istehlak göstəriciləri toplanır və fəaliyyət növü üzrə tərtib olunmuş modelə əsasən məhsul buraxılışı hesablanır. Model ildə bir dəfə aktuallaşma məlumatlarına əsasən tərtib edilir. Yeni aktuallaşma dövrünə kimi həmin fəaliyyət növünün dövriyyəsini modelə görə hesablamaq mümkün olur. Deməli, seçmə tədqiqatı zamanı modelin tələbinə uyğun göstəricilər toplanır və ölkə üzrə göstəricilər hesablanır.

Ekonometrik modellərin tətbiqi zamanı alınmış yekun statistik məlumatlar operativ, keyfiyyətli olur və statistik məlumatların istehsal xərcləri kəskin şəkildə azalır. Ona görə də, belə sistemlər perspektivli hesab edilir.


Sıra N-si

Dövriyyə

(min manat)


Y

Material xərcləri (min manat)

X1



Əsas fondların istehlakı

(min manat)

X2


İşçilərin

sayı


(nəfər)

X3



Enerji istehlakı

(ton neft ekvivalenti)



X4

1

54.8

6.25

7.9

64

1700

2

45.0

4.98

5.5

45

1360

3

2.4

0.36

0.70

4

250

4

1.3

0.195

0.50

3

300

5

1.8

0.27

0.85

7

1335

6

3.4

0.408

1.20

7

946

7

22.5

2.7

3.20

35

1435

8

25.8

3.096

0.65

48

1820

9

50.4

6.048

5.70

42

1256

10

7.5

0.9

0.36

7

450

11

5.1

0.765

0.75

8

400

12

18.3

2.745

5.00

34

1216

13

7.8

1.17

0.71

6

500

14

24.9

2.988

6.50

47

1445

15

28.5

3.42

4.80

41

1246

16

42.4

5.088

6.80

52

1800

17

6.3

0.756

0.90

15

380

18

33.4

4.01

6.90

35

1435

19

17.5

2.625

5.01

34

1582

20

4.8

0.48

0.3

7

670

21

7.1

0.852

2.5

12

990

22

5.3

0.636

0.67

16

1050

23

5.4

0.54

1.2

6

678

24

1.2

0.144

0.31

3

1380

25

1.9

0.228

0.61

8

480

26

2.8

0.336

0.09

14

450

27

2.9

0.348

0.12

15

720

28

3.7

0.444

0.25

10

520

29

3.4

0.408

0.56

9

670

30

50.4

6.048

19.25

109

3000

31

19.5

2.34

7.89

40

1850

32

5.5

0.66

0.89

4

180

33

6.7

0.804

1.02

6

250

34

1.3

0.156

0.30

5

100

35

4.8

0.72

0.96

4

360

36

2.3

0.345

0.75

5

520

37

4.9

0.735

1.07

7

850

38

46.7

14.67

10.01

78

2005

39

20.5

2.46

0.60

40

1650

40

4.0

0.48

0.56

5

250

Əlavə 1


Əlavə 2


Regression Statistics

Multiple R

0.93
















R Square

0.86
















Adjusted R Square

0.85
















Standard Error

6.39
















Observations

40
















ANOVA



















 

df

SS

MS

F

Significance F




Regression

2

9138.7

4569.3

111.9

0.0




Residual

37

1510.7

40.8










Total

39

10649.4

 

 

 







 

Coefficients

Standard Error

t Stat

P-value

Lower 95%

Upper 95%

Intercept

0.93

1.42

0.66

0.52

-1.95

3.82

X Variable 1

2.19

0.67

3.25

0.00

0.82

3.55

X Variable 2

0.41

0.08

5.36

0.00

0.26

0.57

RESIDUAL OUTPUT

Observation

Predicted Y

Residuals

Standard Residuals




Percentile

Y

1

40.98

13.82

2.22




1.25

1.2

2

30.37

14.63

2.35




3.75

1.3

3

3.37

-0.97

-0.16




6.25

1.3

4

2.60

-1.30

-0.21




8.75

1.8

5

4.41

-2.61

-0.42




11.25

1.9

6

4.71

-1.31

-0.21




13.75

2.3

7

21.26

1.24

0.20




16.25

2.4

8

27.49

-1.69

-0.27




18.75

2.8

9

31.47

18.93

3.04




21.25

2.9

10

5.79

1.71

0.28




23.75

3.4

11

5.90

-0.80

-0.13




26.25

3.4

12

20.95

-2.65

-0.43




28.75

3.7

13

5.97

1.83

0.29




31.25

4

14

26.84

-1.94

-0.31




33.75

4.8

15

25.31

3.19

0.51




36.25

4.8

16

33.49

8.91

1.43




38.75

4.9

17

8.77

-2.47

-0.40




41.25

5.1

18

24.13

9.27

1.49




43.75

5.3

19

20.69

-3.19

-0.51




46.25

5.4

20

4.87

-0.07

-0.01




48.75

5.5

21

7.74

-0.64

-0.10




51.25

6.3

22

8.92

-3.62

-0.58




53.75

6.7

23

4.59

0.81

0.13




56.25

7.1

24

2.49

-1.29

-0.21




58.75

7.5

25

4.73

-2.83

-0.45




61.25

7.8

26

7.44

-4.64

-0.75




63.75

17.5

27

7.88

-4.98

-0.80




66.25

18.3

28

6.03

-2.33

-0.37




68.75

19.5

29

5.54

-2.14

-0.34




71.25

20.5

30

59.08

-8.68

-1.39




73.75

22.5

31

22.54

-3.04

-0.49




76.25

24.9

32

4.03

1.47

0.24




78.75

25.8

33

5.17

1.53

0.25




81.25

28.5

34

3.34

-2.04

-0.33




83.75

33.4

35

4.16

0.64

0.10




86.25

42.4

36

3.75

-1.45

-0.23




88.75

45

37

5.43

-0.53

-0.08




91.25

46.7

38

65.17

-18.47

-2.97




93.75

50.4

39

22.80

-2.30

-0.37




96.25

50.4

40

4.05

-0.05

-0.01




98.75

54.8



Yüklə 2,59 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin