1-лаборатория иши

8-laboratoriya ishi
Yung modulini aniqlash


Кerakli asboblar: 1. Tekshiriladigan (po’lat, yog’och) sterjenlari;
2. Millimetrli chizg’ich, shtangensirkul, mikrometr, indikator; 3. 2 ta prizmasi bo’lgan qo’sh ustunli qurilma ; 4. 0,5 kg li 4 ta tosh.
Ishning maqsadi: qattiq jismlar deformatsiyasini o’rganish. Tajriba yo’li bilan jismning elastiklik (Yung) modulini aniqlash.


1. Ishning nazariyasi
Tashqi kuch ta’sirida qattiq jism cho’zilsa, buralsa uning shakli o’zgarganligini ko’ramiz. Tashqi kuchlar ta’sirida qattiq jismning shakli o’zgarishiga deformatsiya deyiladi. Tashqi kuchlar ta’siri to’htatilgandan keyin jismning shakli dastlabki holatga qaytsa elastik deformatsiya hosil bo’ladi. Elastik deformatsiya vaqtida qattiq jismlar ichidan elastik kuchlar hosil bo’lib, ular tashqaridan qo’yilgan kuchlar bilan muvozanatlashadi. Tashqi kuchlar ta’siri to’xtatilgandan so’ng, elastik kuchlar ta’sirida jism avvalgi shakliga qaytadi.
Tashqi kuchlar jismning elastiklik chegarasidan oshib ketsa, u kuchlar ta’siri to’xtatilgandan keyin jism avvalgi shakliga butunlay kela olmaydi, ya’ni qoldiq deformatsiya hosil bo’ladi.
Elastik deformatsiyasini ; 1) cho’zilish (yoki siqilish), 2) egilish, 3) siljish va 4) buralish deformatsiyalarga ajratish mumkin. Deformatsiyaning kattaligi nisbiy deformatsiya () kattalik bilan xarakterlanadi va bu uning o’lchami boshlang’ich o’lchamiga nisbatan qanchaga o’zgarganligini bildiradi.
,
bu yerda:
 -absolyut deformatsiya, ₀-jismning dastlabki o’lchami.
Guk qonuniga asosan (jismning elatiklik chegarasida ) cho’zilish deformatsiyasida absolyut uzayish  jismning dastlabki uzunligiga, deformatsiyalovchi kuch (F)ga to’g’ri proporsional va jismning ko’ndalang kesim yuzasi S ga teskari proporsional, ya’ni
yoki (1)
Bunda К- elastiklik koeffitsiyentidir. Yuza birligiga ta’sir qilayotgan kuch bilan o’lchanadigan kattalikka kuchlanish σ deyiladi. (2), (2) ning qiymatini (1) ga qo’yamiz, u holda absolyut uzayish quyidagiga teng bo’ladi;
(3)
Elastiklik koeffitsientiga teskari bo’lgan qiymat elastiklik moduli yoki Yung moduli deyiladi. (3)ga ni qo’ysak ; kelib chiqadi, Bundan: (4)
Agar bo’lsa , ya’ni jismning uzunligi ikki marta ortsa
bo’lsa.
(4) formulaning ko’rinishi bo’ladi. Demak, elastiklik (Yung) moduli deb sterjening uzunligini ikki barobar orttirish uchun zarur bo’lgan kuchlanish bilan o’lchanadigan kattalikka aytiladi .
Agar ikkita prizma tayanchlarga qo’yilgan AV sterjenning o’rtasiga P kuch ta’sir qilsa (1-rasm ), sterjen egiladi. U vaqtda sterjenning pastki qatlamlari cho’ziladi, yuqorigi qatlamlari esa siqiladi, natijada uni avvalgi shakliga keltirish uchun intilayotgan elastik kuchlari hosil bo’ladi.
E giladigan deformatsiyaning qiymati egilish miqdori bilan aniqlanadi. Egilish miqdori kesimi to’g’ri to’rtburchakning sterjen uchun quyidagiga teng bo’ladi:


5
Bunda R– sterjenga qo’yilgan kuch, - tayanch nuqtalar orasidagi masofa, α sterjenning eni, v–sterjenning qalinligi. 5 dan (6)
Yung moduli SI sistemada N m² da o’lchanadi.