1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

12.4-jadval Axborot vositalarining asosiy turlari tavsifi 
Tashuvchi 
Afzalligi 
Cheklovi 
Gazetalar 
Ochiq-ravshanlik; O‘z vaqtidalik; 
Mahalliy bozorni qamrab olishning 
yuqori darajasi; yuqori tan olinish; 
ishonchning yuqori darajadaligi 
Muddati uzoq emas; bosma sifati 
pastligi; uncha katta bo‘lmagan 
ikkilamchi auditoriya 
Televilenie 
Harakatlanuvchi tasvir va ovozning 
hamohangligi; bevosita tuyg‘ularga 
murojaat qilinishi; diqqat-e’tiborning 
yuqori darajasi; qamrab olish darajasi 
yuqoriligi 
Yuqori mutlaq qiymat; efirning 
reklama bilan to‘lib ketgani; 
kontaktning qisqa muddatliligi; 
auditoriyani tanlash darajasi yuqori 
emasligi 
To‘qridan to‘g‘ri 
pochta reklamasi 
Auditoriyani tanlash imkoniyati, 
ochiq-ravshanlik, bir tashuvchiga 
nisbatan raqobatning yo‘qligi, manzilli 
xarakterga egaligi 
Nisbatan yuqori qiymat; 
«makulatura»ga aylanish xavfi 
Radio 
Ommaviylik, geografik va demografik 
belgilari bo‘yicha tanlash darajasi 
yuqoriligi! 
Axborotlarni faqat ovozli berilishi; 
televidiniyega nisbatan kam jalb 
etuvchanligi; standart tariflar 
yo‘qligi; kontaktning qisqa 
muddatliligi 

---

Jurnallar 
Geografik va demografik belgilariga 
ko‘ra kashfiyotchilik darajasi 
yuqoriligi; ishonch va istiqbol; yuqori 
sifatli bosma nashr; uzoq muddat 
«yashashi»; katta ikkilamchi 
auditoriya 
Reklama maydonini sotib olish va 
reklamaning chiqishi orasidagi 
tanaffusning kattaligi; talabga ega 
bo‘lmagan tirajda yo‘qolib ketish; 
kafolatlangan joylashtirishning 
yo‘qligi 
Tashqi reklama 
Ochiqlik; takroriy kontaktlarning 
yuqori ko‘rsatkichi; qiymati pastligi; 
raqobat yuqori emasligi 
Auditoriyaga nisbatn cheklangan 
tanlov, ijobiy cheklanganlik 
Telefon 
ma’lumotlari 
Mahalliy bozorni qamrab olishning 
eng yuqori darajasi; yuqori darajadagi 
ishonch; past qiymat; auditoriyani 
keng qamrab olinishi 
Yuqori raqobat reklama maydonini 
sotib olish va reklama chiqishi 
orasidagi katta tanaffus; ijodiy 
cheklov 
Axborot 
byulleteni 
Auditoriyalarga nisbatan o‘ta yuqori 
tanlov; to‘liq nazorat; interfaol 
imkoniyatlar; nisbatan past qiymat 
Xarajatlar nazoratdan tashqariga 
chiqib ketishi (nazoratsiz qolishi) 
mumkin 
Reklama 
risolalari 
Ochiqlik; to‘la nazorat; reklama 
murojaatini kuchaytirishga qodirlik 
Qayta ishlab chiqarish xarajatlar 
ortib ketishiga olib kelishi 
mumkin 
Telefon 
Foydalanuvchilar ko‘pligi; individual 
kontakt o‘rnatish mumkinligi 
Nisbatan yuqori qiymat (agar 
ko‘ngillilar jalb etilmasa) 
Internet 
Auditoriyaga nisbatan tanlash 
imkoniyati yuqoriligi; interfaol 
kontakt imkoniyati bor; nisbatan narxi 
arzon 
Axborotlarning nisbatan yangi 
vositasi, shuning uchun ayrim 
mamlakatlarda foydalanuvchilar 
soni kam 
Noan’anaviy medianing bosh yutug‘i, ularning maqsadli auditoriyaga o‘ta aniq chiqish imkonini 
berishidir, bunda vaziyatdan kelib chiqib, aloqa bo‘ladigan auditoriya «asirga olingan» bo‘lib, ushbu 
qamrab olish iqtisodiy nuqtayi nazardan qisman samarali bo‘ladi. Xabarlar sodda va to‘g‘ridan 
to‘g‘ri bo‘lishi lozim. Har qanday marketing strategiyasining, shu jumladan, «muqobil»ini ham 
baholash u marka kapitaliga bevosita yoki bilvosita qo‘yilmalar kiritishiga qarab amalga oshiriladi. 
Aniq reklama tashuvchini tanlash.Tanlab olingan axborot vositalarining har birida media 
rejalashtirish bo‘yicha mutaxassis iqtisodiy jihatdan eng samarali reklama tashuvchilarni tanlab 
olishi, bunda auditoriya kattaligi va tarkibini, reklama murojaatlarini joylashtirish qiymatni tahlil 
qiladigan maxsus tadqiqot xizmatlari ma’lumotlariga suyanishlari kerak. Auditoriya kattaligini 
hisob-kitob qilish uchun auditoriya adadi (reklama tashuvchi jismoniy birliklar soni), auditoriya 
(reklama tashuvchi bilan aloqada bo‘ladigan odamlar soni, agar bosma reklama vositasida 

---

ikkilamchi o‘quvchilar bo‘lsa, auditoriya adadni ko‘paytiradi); samarali auditoriya (reklama 
tashuvchilar bilan aloqada bo‘luvchi va potensial xaridorlar tasniflariga ega bo‘lgan va reklama 
tashuvchi bilan aloqada bo‘ladigan odamlar soni) va haqiqiy auditoriyadan (haqiqatan ham 
reklamali e’lonlarni ko‘rgan potensial xaridorlar soni) foydalaniladi. 
Bozorga yangi tovar chiqarishda reklama beruvchida reklamalarni uzluksiz, konsentratsiyalanuvchi, 
davriy va uzilib qoladigan variantlardan birini tanlash muammosi paydo bo‘ladi. Uzluksizlikka 
qandaydir vaqt davomida reklama murojaatini bir tekis joylashtira olish bilan erishiladi. Qoidaga 
ko‘ra reklama beruvchilar tez-tez sotib olinadigan tovarlar bilan bozorni kengaytirish kerak 
bo‘lganda va xaridorlarning aniq belgilangan toifasini jalb etish uchun uzluksiz reklamadan 
foydalanadilar. Konsentratsiya hamma reklama budjetidan cheklangan davr mobaynida 
foydalanishni ko‘zda tutadi. Bunday tartib realizatsiya muddati bitta mavsum yoki qandaydir sana 
(odatda, bayramlar) bilan cheklangan tovarlar reklamasi uchun maqbul. Davriy reklama e’lonlarini 
mavsumiy uzilish bo‘ladigan ayrim davr davomida joylashtirishni bildiradi, mavsum yangilangach, 
reklama ham yangilanadi. Bunday sxemadan cheklangan reklama budjetida, xaridning kamdan kam 
siklida, mavsumiy tovarlarni reklama qilishda foydalaniladi. Uzilib turuvchi reklama – bu 
muomalaga past va yuqori faollikda, navbat bilan chiqadigan tovarlarni reklama qilish. 
Reklama budjetini ishlab chiqish – reklama kompaniyasining maqsadlarini, korxonaning moliyaviy 
imkoniyatlari, raqobatchilarning reklama xarajatlari, tarmoqdagi umumiy xarajatlar va hokazolarni 
hisobga olishga asoslangan turli xil yondashuvlarni qo‘llash bilan amalga oshirilishi mumkin. Biroq 
har qanday usul axborotga, ya’ni mahsulot (uning xususiyatlari va potensial mijozlarning 
ehtiyojlariga mos kelishi), bozor va uning segmentlari, iste’molchilar ehtiyojlarini qondirishning 
turli usullari va imkoniyatlari bilan bog‘liq holda uning xatti-harakatlari, bozorda talabning 
o‘zgarish tendensiyalari haqidagi axborotlarga asoslanadi. Reklama budjetini ishlab chiqishning 
ko‘pgina usullaridan eng yaxshi qo‘llaniladiganlari sifatida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 
qoldiq budjet usuli, sotilishlar summasidan foizlarda hisob-kitob qilish usuli, raqobatli paritet usuli, 
maqsad va vaziflar asosida hisob-kitob qilish usuli va boshqalar.