1. marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari ulgurji savdo

Nazorat uchun savollar 
1.
Bozor nima, bozorning diversifikatsiyasi nima? 
2.
Bozor konyunkturasi nima? 
3.
Bozorlar marketing nuqtayi nazaridan qanday turlarga bo‘linadi? 
4.
Xaridor bozori va sotuvchi bozori, deganda nimani tushunasiz? 
5.
«Kontik» javdat unidan tayyorlangan shirin kulchalar reklamasi iste’molchining hayot tarzi 
va o‘zini-o‘zi idrok etishi kabi shaxsga oid tabiatining omillariga ta’sir qiladi. Bundan 
tashqari maqsadli iste’molchilar mahsulotda «shirin va foydali nonushta» muammosini hal 
qilinishini ko‘rishlari uchun e’lon, ba’zi bir axborotlarni (ma’lumotlarni) ham xabar qiladi. 
a.
Bu e’lon qaysi auditoriyaga mo‘ljallangan va unda maqsadli 
iste’molchining hayot tarzi tamoyilidan qanday foydalaniladi? 
b.
E’lon o‘zini-o‘zi idrok etishning qaysi turiga mo‘ljallangan: real, ideal yoki individ haqida 
yoki boshqa tasavvurlar haqidami? O‘z javobingizni asoslang! 
c.
Reklamada mahsulotning qaysi xususiyatlari ko‘rsatiladi? Xususiyatlarning har biridan 
qanday foyda ko‘zlanadi? 

---

6. Biznesmenlar ham odamlar va ularning ham o‘z ehtiyojlari bor. Black Berry reklama e’loni hech 
qayerda, hech qachon bir daqiqa ham o‘z hamkasblari va muhim odamlar bilan aloqani uzmaslikka 
urinuvchi ishchan odamlarga mo‘ljallangan. Bu iste’molchilarning fe’l-atvorini bilgan Black Berry 
o‘zining simsiz qurilmasini hamisha aloqada bo‘lishni xohlovchilar uchun qulay qarorni taklif etadi. 
a.
Bu e’londa xarid jarayoniga ta’sir etuvchi qanday shaxsiy va 
psixologik omillar hisobga olingan? 
b.
E’lon qanday rol yoki rolda ta’sir etadi? 
VIII bob. BOZOR SEGMENTATSIYASI VA XARIDORLAR 
TURLARI 
8.1. Bozor segmentatsiyasining mohiyati va ahamiyati 
Segment so‘zi “
segmentum”
lotin so‘zidan olingan bo‘lib, bo‘lak, qism, bo‘g‘inlarga bo‘lish, yo‘lak, 
biror narsaning qismi ma’nolarini bildiradi. 
Bozor segmenti - marketing termini bo‘lib, tovarlar yoki xizmatlar bozorining bo‘lagi sifatida 
tariflanadi. Aniqroq qilib aytadigan bo‘lsak, tovar yoki xizmatlarni muvaffaqiyatli sotish uchun 
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan, umumlashtiruvchi belgilar bo‘yicha guruhlangan iste’molchilar 
yig‘indisiga aytiladi. Umumiy belgilar sifatida, masalan, umumiy moyilliklar, ehtiyojlar, madaniy va 
milliy xususiyatlar va h.k. o‘rin egallaydi. 
Bozor segmenti, deganda, aynan iste’molchilar guruhi ko‘zda tutiladi va o‘z navbatida alohida 
tovarlar turlari bozor segmentini tashkil eta olmaydi. 
Bozor segmenti bir qancha mezon talablariga mos bo‘lishi lozim. Bozor segmentining kerakli 
belgisi bu uning unsuridagi bir xillik, o‘xshashlikdir. Shunga ko‘ra, sotish xarajatlarini sezilarli 
qisqarishiga va ushbu bozor segmentiga xizmat qiluvchi marketing kompleksining yuqori darajadagi 
ixtisoslashuviga erishish mumkin. Bozor segmenti mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini 
minimallashtirish uchun kompaniya imkoniyatlariga mos keluvchi sig‘imga ega bo‘lishi lozim. Shu 

---

bilan birga qisqarib borayotgan bozor sig‘imi sharoitida sotish hajmlarini oshirishni oldini olish 
uchun bozor sig‘imidagi o‘zgarishlarni muntazam kuzatib borish muhim. 
Bozor segmenti mahsulotni qulay sotish kanallarini, iste’molchilar bilan ikki tomonlama aloqani 
ta’minlovchi kommunikatsion vositalarni o‘zida jamlaydi. Aks holda, kompaniyaning sotuv hajmlari 
qisqarib boradi. Bozor segmentini to‘g‘ri tanlash uchun iste’molchilarning kompaniya mahsulotiga 
bo‘lgan munosabatini aniqlash, mahsulotga nisbatan o‘xshash talabdagi iste’molchilar guruhini 
shakllantirish, aynan mazkur tovarni ishlab chiqarish imkoniyatlarini aniqlash, uning 
raqobatbardoshligi va iqtisodiy samaradorligini baholash, marketing dasturini yaratish lozim. 
Buning uchun maxsus tadbirlar, anketaso‘rovnomalar va boshqa marketing tadqiqotlari amalga 
oshiriladi, natijalar tahlil qilinib, iste’molchilarning o‘xshashligi va farqli jihatlari asosida u yoki bu 
bozor segmenti tanlanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, bozor segmenti bu har doim ham bozorning 
kichik bir bo‘lagi emas, balki bir vaqtning o‘zida bir qancha raqobatchi kompaniyalar faoliyat olib 
borayotgan bozorning anchagina katta qismidir. 
Bozor segmenti – bu bozorning bir bo‘lagi bo‘lib, u o‘zining iqtisodiy intizomi bo‘yicha 
tavsiflanuvchi bir xildagi xaridorlar guruhini ko‘rsatadi. Iste’molchilar talabini qondirishda 
tovarlarning turi, modellari, sifat va miqdoriga ko‘ra tabaqalangan holda yondashuv bo‘lib, ularni 
guruhlarga ajratishda turli xil mezonlar qo‘llashga asoslanadi. Bozor bir jinsli hodisa tarzida emas, 
balki ayrim-ayrim segmentlar majmuyi tarzida, har bir segment doirasida alohida o‘ziga xos bir 
talab namoyon bo‘ladigan hodisa tarzida olib qaraladi. Segmentlarga ajratish mezonlarini tanlash 
ko‘p jihatlardan tovar yoki xizmatning turiga, shuningdek, korxona bozor faoliyatida hal qilmoqchi 
bo‘lgan masalaga bog‘liq. Shu sababli bozorni segmentlarga ajratishning universal mezonlari yo‘q. 
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, sanoat tovarlari va keng iste’mol mollari uchun tanlov mezonlari bir-
biridan juda keskin farq qiladi. Rejalashtirish ehtiyojlariga juda mos keladigan maqbul mezon 
tovarni bozorda joylashtirish masalalariga umuman to‘g‘ri kelmasligi mumkin. Segmentlarni 
aniqlashning ko‘p usullari bor. Mazkur usullardan biri – iste’molchilar talabiga ko‘ra bozorni 
bo‘lish. Faraz qilamiz, muzqaymoq sotib olganlarga 2 ta markaning qaysi birining ta’mi sifatli va 
konsistensiyasi yaxshi. Olingan javoblardan tanlashning aniq strukturasi hosil bo‘ladi. Mabodo 
muayyan mezon xaridorlar o‘rtasida paydo bo‘lgan farqlarni izohlab berishga imkon bermasa, unda 
boshqa mezonni kiritish va to bu farqlarni ravshan aniqlashga qadar tadqiqotlarni davom ettirish 
lozim. Masalan, Kodak yillar davomida 35 mmli kameralarni ishlatib keldi. Texnik jihatdan 
tavsirlari juda sifatli. Ranglarni yorqin ko‘rsatadi. Tanlash uchun kamera turlari juda ko‘p. Lekin, bu 
bilan ko‘pchilik professional tasvirchilarni qoniqtirish qiyin edi. Ular uchun bir kamera boshqasi 
bilan bir xil edi. Odatda, tasvirlar chiqarilgach nuqsonlari borligi bilinardi. Ba’zida obyekt tasvirga 
to‘la sig‘magan, nur tushib qolgan yoki ko‘z qizil rangda bo‘lishi va hokazo. Kodak 1996–yilga 
kelib yuqoridagi muammolarni hal etish uchun kodak APS (Advanced Photo Sistem) ni yaratdi. 
Tasvirga olish oson va 3 xil formatda amalga oshirilar edi.Tasvirlar kartrijda saqlanar, uni qayta 
chiqarish mumkin edi. DSLR – digital single lens reflex, 2005-yillardan boshlab Sony, Nikon, 
Olimpus, Pentax DSLR kameralarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi. 
Mahsulot nima? 
Mijozlar “qanoatlanish” yoki “rohatlanish”ni sotib oladi, detallarni emas. 
Mahsulot (GM - Malibu) Xizmat (Uzairways) GM va Uzairways faqatgina mahsulot yoki xizmat 
sotmaydi, balki “rohatlanishni” sotadi. Shuning uchun iste’molchilarni to‘laqonli guruhlarga bo‘lib 
o‘rganish zarur. 

---

Bozor segmentlarining aniq bir turi yo‘q, bozorning holatiga yaxshi moslashish uchun bozorni 
segmentga ajratishning bir necha usullarini birdaniga yoki alohida-alohida qo‘llash mumkin. 
Bozorni jo‘g‘rofiy, demografik va psixografik xususiyatlariga ko‘ra segmentlarga ajratish mumkin.