1-Ma`ruza. Gidravlika fanining predmeti. Suyuqliklar to’g’risida asosiy tushunchalar. Suyuqliklarning muvozanat va harakat qonunlarini hamda bu qonunlarning texnikaning turli soxalariga tatbiq etilishini o’rganuvchi fan

Tayanch iboralar
Bernulli, kinematik energiya, uzluksizlik energetik xossa, geometrik xossa. Pezometr, pezometrik chiziq, tezlik balandligi.
10 ma`ruza Gidravlik yo’qotish turlari va uning hosil bo’lishi.

Real suyuqliklarda ikki kesim orasida energiyaning yo’qotilishini bilan belgiladik. Bu yo’qotish suyuqliklardan qovushoqoqlik kuchi hisobiga paydo bo’ladi, ya`ni u qovushqoqlik kuchini yengishda sarf bo’ladi.

Truboprovodlardagi harakatni tekshirganimizda masalan asosan ishqalanish kuchini engish uchun sarf bo’lgan yo’qotishni hisoblashga keladi. Bunda trubaning 1-1 va 2-2 kesimlarining sirti teng bo’lgani uchun tezliklari ham teng bo’ladi (9 - rasm), ya`ni harakat tekis bo’ladi. 1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi suyuqlik ustuniga ta`sir qiluvchi kuchlar - - bosim kuchlari, - og’irlik kuchi va ishqalanish kuchidir.
1-1 va 2-2 kesimlar orasidagi suyuqlikning muvozanat holati unga ta`sir qilayotgan kuchlar orqali quyidagicha yoziladi:
(19)
ekanligini hisobga olsak, yuqoridagi tenglama quyidagi ko’rinishga keladi

Bundan tekis harakat uchun Bernulli tenglamasi kelib chiqadi:




9 - rasm. Gidravlik yuqotish tushunchasiga doir.

Bu tenglamani (19) tenglama bilan solishtirsak va uni tekis harakat uchun qo’llasak, gidravlik yo’qotish uchun quyidagi munosabatni olamiz:

(20)
bu erda  - urinma zo’riqish yoki solishtirma ishqalanish kuchi, ya`ni birlik yuzaga to’g’ri kelgan ishqalanish kuchi; - oqim uzunligi; D- truba diametri; - xo’llangan perimetr.
Gidravlik yo’qotish odatda ikki turga ajratiladi:
Uzunlik bo’yicha (ishqalanish kuchiga sarf bo’lgan) yo’qotish oqim uzunligi bo’yicha harakat hisobiga vujudga keladi va uning uzunligiga bog’liq bo’ladi. Bu yo’qotish (19) formula ko’rinishida ifodalanadi;
maxalliy qarshilik oqimning ayrim kismlarida notekis harakat hisobiga vujudga keladi. Notekis harakatni vujudga keltiruvchi kismlar truba yoki o’zanning kesim shakllari o’zgargan joylari (tirsaklar, to’siqlar, keskin kengayishlar, keskin torayishlar, kranlar va x.k.) bo’lib, bu yerdagi gidravlik yo’qotish uzunlikka bog’liq emas.
Umumiy gidravlik yo’qotish bu ikki yo’qotishning yig’indisiga teng:
(21)
bu erda - uzunlik bo’yicha yo’qotish; - maxalliy qarshilik.
Gidravlik yo’qotish suyuqlikning kinetik energiyasiga bog’liq bo’lib, energiyaning ortishi bilan ortadi, kamayishi bilan esa kamayadi. Shuning uchun gidravlik yo’qotishni suyuqlikning kinetik energiyasiga proportsional qilib olinadi.