1-maruza Tenzodatchiklar. Yarim o’tkazgichlarning elektrofizik parametrlariga deformasiyani ta’siri. Tenzorezistorlar p-n o’tish

3-maruza. Bosim o’lchaydigan datchiklar. Atmosfera parametrlarini o’lchaydigan datchiklar.

Bosim datchigi – bu kirish miqdorini kompensatsiyalashga asoslanib suyuqlik va gazning bisimini elektrik, pnevmatik va boshqa turli signallarga aylantirib beruvchi o‘zgartgichdir. Bosim datchiklari suyuklikli, prujinali va elektrik bo‘lishi mumkin.

Manometrik quvurli bosim datchigi (1-rasm) yoy shaklida bukilib oval kesim yuzasiga ega bo‘lib, nazorat qilinayotgan muxit bosimi o‘zgarganda quvur ichidagi bosim xam o‘zgaradi. Quvurni erkin uchi xarakatlanib richag tizimi 2 orqali ko‘rsatish strelkasi 3 ni o‘lchash shkalasi 4 ga nisbatan xarakatlanadi.
Strelka elektr boshqarish zanjiriga ulangan kontakt tizimi bilan bog‘langan.


1-rasm. Bosim datchiklari. a) manometrik quvurli, b) silfonli.

Silfonli datchiklarda (1-rasm, b) bosim ta’sirida silfon 1 chuziladi yoki qisiladi va reykani jildiradi, natijada u bilan birga potensiometr surgichi 4 xam siljiydi.

Silfonli datchik. Asosiy struktura elementlarining deformatsiyalari va siljishlariga olib keladigan katta bosim va harakatlar sanoat avtomatizatsiyasida asosan ko'mir reostatlari va zichlagichlar yordamida o'lchanadi.
Kichkina gaz yoki suyuq bosimni o'lchash uchun turli xil membranali sensorlar va qo'ng'iroqlar ishlatiladi.
2-rasmda quyida ishlaydigan gaz bosimini o'lchaydigan kovak sensori dizayn sxemasini taqdim etadi. Gaz bosimi o'zgarganda, 1 silindrning gofrirovka qilingan devorlari siqilgan yoki kengaytirilib, chiqish signalini yaratadi.
2 silindr atrof-muhit ta'sirini (harorat, bosim o'zgarishi va boshqalar) qoplash uchun ishlatiladi. Undan havo evakuatsiya qilinadi va u muhrlanadi.
Sovuqlar va diafragma sensorlari haddan tashqari yuklashga sezgir: o'lchangan bosimni qoldiq deformatsiyalar yuzaga keladigan chegaraga etkazish mumkin emas.


2-rasm. Diferensial silfonli datchikning konstruksiyasi:
1, 2 - silfonli silindrlar; 3 - harakatlanuvchi sterjen.

Pezoelektrik datchiklar bosim o‘zgarishi tez o‘tadigan qurilmalarda ishlatiladi. Bunda pezoelektrik effektdan foydalaniladi, ya’ni deformatsiya natijasida ba’zi bir dielektriklar qirg‘og‘ida elektr zaryadlari paydo bo‘ladi.

Pezoelektrik effektga ega bo‘lgan materiallarga kvars, segnet tuzi, bariy titanati va sh.o‘. kiradi. Ixchamlik sodda tuzilishga ega ekanligi ularni afzalligi bo‘lsa, sezgirligini ozligi, statik miqdorlarni o‘lchash imkoniyati yo‘qligi uning kamchiligidir.