1 mavzu: eksperimental psixologiyaning predmeti

Psixodiagnostika - bu psixologning kasbiy faoliyatidagi murakkab va juda ma'suliyatli sohadir. Shuning uchun ham psixodiagnostikaga bir qator ijtim oiy-axloqiy talablar qo’yilgan b o iib , ular quyidagilardir: Psixodiagnostika sirlarini saqlash. Psixodiagnostik metodikalarning ilm iy asoslanganligi. Sinaluvchiga ziyon etkazmaslik. Xulosalam ing ob'ektivligi. T aklif qilingan tavsiyalarning samaradorligi.
Yuqorida qayd qilib o ‘tilgan talablaming, har birini psixodiagnostikaning tamoyillari sifatida alohida ko‘rib chiqam iz. Psixodiagnostikaning sir saqlash tamoyili – sinaluvchining ruxsatisiz olingan natijalami e'lon qilm aslik, bu birinchi navbatda balog‘at yoshiga etgan odamlarga taalluqlidir. Agar sinaluvchilar balog‘at yoshiga etmagan b o is a ham da psixodiagnostik natijalarni e'lon qilish uchun ota-onalarning bolalar uchun ma’naviy va huquqiy mas'ul bo‘!gan shaxslarning ruxsati boMishi shart. Faqat ba'zi hollarda ilm iy maqsadda, ya'ni eksperim ental tadqiqotning bir qismi sifatida e’lon qilish bundan m ustasno, am m o sinaluvchilarning aniq ismi-shariflarini bayon etish tavsiya qilinmaydi. Psixodiagnostik metodikalarning ilmiy asoslanganlik
tamoyilida metodikaga validlik, ishonchlilik talabi qo’yiladi, ya'ni olingan natijalarga to’liq ishonch im konini bersin. Ziyon etkazm aslik tamoyilida psixologik tashxis natijalaridan hech qachon tadqiqotda qatnashgan odamlarga nisbatan zarar etkazish maqsadida foydalanmaslik nazarda tutiladi. X ulosalam ing ob'ektivlik tam oyili test o'tkazayotgan odamning sub'ektiv ustanovkalarga tobe bo’lmasligi, test olingan natijalardan kelib chiqqan holda ilm iy asoslangan bo’lib, validli va ishonchli metodika yordamida o'tkazilgan bo‘lishi shart. Taklif qilinayotgan tavsiyalarning samaradorlik tamoyilida tavsiyalar albatta taklif qilinayotgan odamga yordam berishi shar
Test natijalari asosida taklif qilinayotgan tavsiyalar befoyda tasodifiy holatlami keltirib chiqarmasligi kerak. Psixodiagnostika bilan shug‘ullanuvchi odam larga maxsus malakaviy talablar qo‘yiladi. Asosiylari quyidagilardir:
-nazariy tayyorgarlik;
-psixodiagnostik m etodikalam i va ulami o ‘tkazish shartsharoitlarini mukammal bilishi;
-biron-bir m etodikani amaliyotda qo‘llay olishda zaruriy
tajribaga ega bo'lishi.
Har qanday psixodiagnostik metodika yo‘q joydan paydo bo'lm aydi, balki (tashxislash) o'rganilayotgan ob'ektning psixologik nazariyasi asosida vujudga keladi va rivojlanadi. M asalan, inteliekt testlari, intellektning hayotiy voqeliklarda namoyon bo‘lishi, aham iyati. tuzilishi va uning tabiati haqidagi ilmiy tasaw urlarga asoslanadi. Shaxs testlari, shaxsning tuzilishi, shaxs xususiyatlarining taraqqiyoti va tabiati, ilmiy ma'nosi haqidagi nazariyalarga asoslanadi. Psixodiagnostik m etodikalardan to‘g‘ri foydalana olish uchun albatta uning nazariy asoslarini bilish shart, aks holda psixodiagnost tadqiqot natijalarining analizi, sharhlash va xulosalarda xatoliklarga yo’l qo ‘yishi mumkin.
Eksperim entator biron-bir psixologik testni mukammal o'zlashtirib olmagan b o is a va hech bolm aganda o ‘zida boshqa bir odam da sinab ko'rm agan b o ‘lsa, uni qollashga haqli emas. Bundan tashqari, psixodiagnostik metodikalami q o ‘l!ashning shartsharoitlariga qat'iy am al qilish shart. Ammo har qanday voqelikda ham psixologik tashxis bilan kim shug‘ullanishidan qa'ti nazar -mutaxassism i yoki qiziquvchimi, quyidagi ma'naviy-ahlokiy me'yorlarga rioya qilishi shart: Shaxsni o’z xohishisiz psixologik tadqiqotga jalb qilish manqilinadi, faqat ba'zi bir hodisalar bundan mustasno, ya'ni sud tibbiyot amaliyotlari agar qonun bilan chegaralanmagan bo‘lsa.
Psixologik testlar o‘tkazishdan oldin sinaluvchi, tadqiqot jarayonida o 'zi anglamagan holda, o ‘z fikri va hissiyotlari haqida m a'lum otlar berib turishi to‘g ‘risida ogohlantirib qo'yilishi kerak. Har bir odam agar qonun bilan chegaralanm agan b o ‘lsa, test natijalarining qachon, kim tom onidan va qanday m aqsadda qo‘llanilishi haqida bilishga haqlidirlar. Psixologik test natijalari tadqiqot o ‘tkazgan shaxs tom onidan sinaluvchiga tushunarli boMgan shaklda tayyorlab taqdim qilinadi. Voyaga etmagan bolalar bilan o‘tkazilgan test natijalarini ularning ota-onalari yoki ulam ing o ‘rnini bosuvchi shaxslar bilishga
haqlidir. Agar test shaxsning psixologik taraqqiyot darajasini aniqlash
m aqsadida o ‘tkazilsa, u holda sinaluvchi nafaqat testning m aqsadini, balki kim tomonidan nima asosida test natijalarining xulosasi chiqarilishini bilishga haqlidir. Amaliyotda psixologik testlarni qo’llashda asosiy javobgariik ulardan foydalanayotgan shaxslar, tashkilotlar va psixologlar zimmasidadir.