1-mavzu: Ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy-ma’rifiy asoslari kursini o‘rganishning ahamiyati Reja

Yadroviy materiallarini o’g`irlash bilan bog`liq jinoyatni oldini olish.

Yadroviy materiallarini o’g`irlash bilan bog`liq jinoyat 1980 yil 3 martda qabul qilingan Yadroviy materialni himoya qilishhaqidagi Konvenstiyaga binoan xalqaro jinoyat hisoblanadi. Unda ta’kidlanishicha, yadro texnikasi va yadroviy materiallar ishlab chiqarishning rivojlanishi oqibatida uni davlatlar, xalqlar vaatrof-muhitga ziyon keltirish maqsadida o’g`irlash, noqonuniy yo’lbilan qo’lga kiritish imkoniyati paydo bo’ldi.
Konvenstiyada bunday jinoyat ob’ektlari, tarkibiy qismlari, ularni sodir etuvchilarini javobgarlikka tortish tartiblari belgilangan. Davlatlar:
– har qanday shaxsning o’limi yoki sog`lig`iga, shaxsiy mulkiga
jiddiy zarar etishiga olib kelish mumkin bo’lgan yadroviy materialni
ishlab chiqarish, egalik qilish, foydalanish, birovga berish, ko’rinishini o’zgartirish, yo’q qilish yoki parchalash;
– yadroviy materialni o’g`irlash yoki bosqinchilik yo’li bilanqo’lga kiritish;
– yadroviy materialni aldov yo’li bilan qo’lga kiritish yokio’zlashtirish, qo’rqitish yoki boshqa shakldagi tahdid orqali uniberishga majbur qilish;
– yadroviy materiallarni yuqorida qayd etilgan maqsaddaishlatish bilan tahdid solish, davlat, uning yuridik yoki jismoniyshaxslarini qo’rqitish orqali o’g`irlash kabi qonunbuzarliklarniruxsatsiz, qasddan sodir etilgan va javobgarlikka tortiluvchiharakatlar deb e’lon qildilar.
Yuqoridagi maqsadlarda amalga oshirilgan harakatlar va ulardaishtirok etish jinoyat hisoblanadi. Bunday hollar yuz berganda harqaysi davlat sodir etilgan huquqbuzarlikning ijtimoiy xavfliligiva u keltirib chiqargan oqibatlarning darajasiga qarab jazobelgilaydi.
Harbiy maqsadlarda ishlatiladigan yadroviy materiallar judaqattiq qo’riqlanishini hisobga olib, Konvenstiya qoidalari faqat tinchmaqsadlarda foydalaniladigan yadroviy materiallarga taalluqlidir.
Konvenstiyaning 1-moddasida, steziy, plutoniy, uran izotoplariningayrim konstentrastiyalari kabi yadroviy materiallarning asosiyturlari sanab o’tilgan. Konvenstiya yadroviy materiallarni saqlash vatashish standartlarini belgilagan holda uning yuqori darajadagihimoyasini ta’minlaydi. Shunga qaramasdan, yadroviy materiallarnio’g`irlash hollari mavjud. Masalan, 1992 yil avgustda yirik jahonaxborot agentliklari Moskvada bir guruh fuqarolarning qo’lgaolingani haqida xabar berdilar. Ular 3 kg hayot uchun o’ta xavflibo’lgan steziy – 137 izotopini 1,5 million dollarga sotishgauringanlar. Atom energiyasi bo’yicha xalqaro agentlik (MAGATE) esa1993 yilda 600 dan ortiq yadroviy materiallar oldi-sottisi amalgaoshirilganini qayd qilgan.
Qayd etilgan misollar ham bunday harakatlarning naqadarxatarli ekanini ko’rsatadi.Yadroviy material o’g`irlangan, bosqinchilik yoki boshqako’rinishdagi noqonuniy harakatlar natijasida qo’lga kiritilgandayoki shunday harakatning real xavfi bo’lganda Konvenstiya ishtirokchisibo’lgan davlatlar o’z milliy qonunchiligidan kelib chiqib hamkorlikqiladilar va yordam so’rab murojaat qilgan davlatga bundaymaterialni qaytarish va himoya qilishga ko’maklashadilar. Bundayjinoyat ekstradistion jinoyat hisoblanadi va davlatlar yadroviymateriallarni himoya qilish to’g`risidagi.
Konvenstiyanijinoyatchilarni berish uchun huquqiy asos sifatida qarashlarimumkin.Jinoyat davlatda yoki uning hududida qayd (registrastiya)qilingan kema yoki samolyotda sodir etilganda yoki gumon qilinayotganjinoyatchi uning fuqarosi ekani aniqlanganda ham davlatyurisdikstiyasi qo’llaniladi. Boshqa konvenstiyalarda bo’lgani kabi buerda ham gumon qilinayotgan jinoyatchi qaysi davlat hududida bo’lsa,shu davlatning yurisdikstiyasi amal qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 254-moddasidaradioaktiv materiallardan qonunga xilof ravishda foydalanganlikuchun jinoiy javobgarlik belgilangan.

5.