1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

eksperimentning maqsadlariga muvofiq maxsus yaratilgan hamda nazorat ostiga 
olingan sharoitlarda tadqiq qilinayotgan obektni tegishli tarzda o ’zgartirish yoki 
uni aks ettirish.
Eksperiment jarayonida o‘rganilayotgan obekt uning mohiyatini 
buzib ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan nojo‘ya ta’sirlardan ajratiladi va «sof shakl»da 
ifoda etiladi.
 
Eksperimentning asosiy xususiyatlari: 
tadqiqot obektiga (kuzatishdagiga qaraganda) yanada faolroq munosabat, shu 
jumladan, uni o‘zgartirish va qayta tuzish; 
obektning xulq-atvorini nazorat qilish va natijalami tekshirish imkoniyatining 
mavjudligi; 
v) tadqiqotchining xohishiga ko‘ra, o‘rganilayotgan obektni bir necha marta 
aks ettirish mumkinligi;g) hodisalaming tabiiy sharoitlarda kuzatilmaydigan 
xossalarini topish imkoniyatining mavjudligi. 
Eksperimentlaming turlari juda xilma-xildir. Vazifalariga qarab tadqiqot 
(qidirish), tekshirish (nazorat) va aks ettirish eksperimentlari farqlanadi. 
Obektlaming xususiyatiga qarab fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy va h.k. 
eksperimentlar farqlanadi. Sifat va son eksperimentlari ham mavjud. Fikriy 
eksperiment-ideallashtirilgan obektlar haqida fikr yuritish proseduralari tizimi 
hozirgi zamon fanida keng tarqalgan. 
Taqqoslash-obektlar (yoki ayni bir obektning rivojlanish bosqichlari)ning 
o‘xshash yoki farqli jihatlarini,
ya’ni ulaming ayniyligi va tafovutlarini aniqlovchi 
bilish operatsiyasi. U faqat turkum hosil qiluvchi turdosh predmetlar majmuidagina 
ma’no kasb etadi. Predmetlarni turkumda taqqoslash ayni tadqiqot uchun muhim 
belgilarga qarab amalga oshiriladi. Bunda bitta belgiga qarab taqqoslanayotgan 
predmetlarni boshqa belgiga qarab taqqoslash bo‘lmasligi ham mumkin. Taqqoslash 
mantiqiy usul-analogiyaning (quyida qarang) negizi hisoblanadi va qiyosiy-tarixiy 
metodning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Uning maqsadi-ayni bir hodisa yoki birgalikda 

---

mavjud har xil hodisalar rivojlanishining turli bosqichlari (davrlari, darajalari)ni 
bilishda umumiy va xususiy holatlami aniqlash.