1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

Tarixiylik tamoyili - obektni kelib chiqishi va rivojlanishiga bog ’lab, mi 
mufassal o ’rganish mumkin.
 
Mavhumlashtirish, ideallashtirish va formallashtirish metodlari
— 
ilmiy 
tadqiqot jarayonida real obektlarni eng muhim xossalari cheklangan obektlar 
shaklida (mavhumlashtirish) ifoda etish
, 
shuningdek, ularning aniq belgilangan 
xossalari («ideal gaz», «moddiy nuqta», «mutlaqo qora jism»)ga tayanib, xayoliy 
obrazlarini yaratish qulaydir. Mazkur obektlarning xossalarini va ulami o ’z ramz, 
belgilari shaklida ifodalash, ya’ni formallashtirish juda oson. Bu ulaming xayoliy 
obrazlari va matematik timsollarini boshqarish (matematik forma- lizmdan 
foydalanish)ni ancha yengillashtiradi.
 
Metodologik tamoyillar va yondashuvlarning tabiati har xildir. 
Masalan, 
reduksiya, yaxlitlik, kontrreduksiya tamoyillari tadqiqotning tabiiy obektlari 
tabiatini: verifikatsiya, falsifikatsiya tamoyili, mantiq qonunlari esa bilish va fikrlash 
faoliyatining shakllarini: to‘ldi- ruvchanlik, tarixiylik tamoyillari va sistemali 
yondashuv esa tadqiqot obektlari hamda bilish va fikrlash faoliyatining xossalarini 
ifoda etadi. 
Metodologik tamoyillar ro‘yxati ochiq xususiyatga ega bo‘lib, ko‘payishda 
davom etmoqda. So‘nggi davrda tez-tez tilga olinayotgan «antrop tamoyili»da 
tabiatni ilmiy bilish metodologiyasi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan narsani 
ko‘rmadik. Uni maxsus ajratish, balki, qadimiyatga borib taqaluvchi turli 
6
Вялсев А Н. Опсритие элементарных частиц. М., 1984. -С. 272.
261 

---

antroposentrik ta’limotlami birlashtirish uchun foydali bo‘lishi mumkin. Antrop 
tamoyilning asosiy g‘oyasi, mohiyat-e’tibori bilan, Olamda mavjud bo‘lgan barcha 
obektlar o‘z mavjudligi bilan ana shu Olamda mavjud boigan boshqa obektlarga zid 
kelmasligi kerak, degan siyqasi chiqqan qarashga asoslanadi. Bu nuqtai nazardan