1-mavzu “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazi
(mikrodunyoning elementar zarralarga o‘xshash eng oddiy obektlaridan tortib to inson va jamiyat singari murakkab obektlargacha) har xil, hatto qarama-qarshi bilimlar (nazariyalar, konsepsiyalar, yondashuvlar)ni birlashtirish asosida nisbatan to ’la tavsiflanadi. Fizikadagi korpuskulyar-to‘lqinli dualizm yoki ruh va
tana haqidagi ta’limot (din), haqiqatning ikkiyoqlamaliligi haqidagi ta’limot (Ibn
Rushd), insonni tavsiflashda moddiy va ruhiy substansiyalar (Dekart), lingvistika va
kulturologiyada sinxronik va diaxronik yondashuvlar, fan metodologiyasi va
tarixida intemalistik va ekstemalistik yondashuvlar shular jumlasidandir. Ko‘rinib
turganidek, ayni bir obekt to‘g‘risidagi turli bilimlaming to‘ldiruvchanligi g‘oyasi
qadimdan ma’lum. «To‘Idiruvchanlik tamoyili»ni aniq shaklda ta’riflash esa yana
N. Bor nomi bilan bog‘lanadi: «Klassik fizikaning juftdosh tushunchalarini yanada
yaxshiroq tushunish uchun Nils Bor «to‘Idiruvchanlik» tushunchasini ilmiy
muomalaga kiritdi. U zarra manzarasiga va to‘lqin manzarasiga ayni bir voqelikning
bir-birini to‘ldiruvchi tavsiflari deb qaradi. Ulaming har biri faqat qisman haqiqiy
bo‘lib, qo‘llanilishi cheklangandir»
3
.
Ilmiy nazariyalami profileratsiya qilish tamoyili (yoki P. Feyera- bendning
ilmiy bilishning anarxistik nazariyasi). Nazariy g‘oyalaming soni va rang-barangligi
bilan obektni mukammal bilish imkoniyati ortib borishini nazarda tutadigan mazkur
tamoyilni «kvadratga ko‘paytirilgan to‘ldiruvchanlik tamoyili» deb nomlash
' Антонов A.H. Преемственность и возникновение нового знания в науке. М.: Изд-во МГУ, 1985. - С. 171.
2
Бутлеров А.М. Сочинения. М., 1953. Т.1.-С. 640.
3
Капра Ф. Дао физики. СПб. «Орис», 1953 -С. 304.
mumkin. Mazkur tamoyil absurd darajasiga yetkazilgan to‘Idiruvchanlik tamoyilga
o‘xshab ketsa- da, murakkab obektlami bilishda (masalan, «Inson va barcha mavjud
yondashuvlar, nazariyalar, yo‘nalishlar, maktablar, ta’limotlar» muammosini
oladigan bo‘lsak) o‘zining layoqatliligini ko‘rsatadi.
