1 Mavzu. Mantiq ilmining predmeti va axamiyati. Reja Tafakkur mantiq ilmining o‘rganish ob’ekti

sillogizmning figuralari
VA MODUSLARI
Odsiy qagiy sillogizmning strukturasida o‘rta ter- minning joylashishiga qarab sillogizmning to‘rtta fi- gurasi farq qilinadi.

I figura P figura III figura IV figura

5-R 5-R 5-R 5-R

1. 
   figurada o‘rta termin katta asosning sub’ekti, kichik asosning predikati bo‘lib keladi.figurada o‘rta termin katta va kichik asoslarning predikati bo‘lio keladi.
   
2. 
   figurada o‘rta termin xdr ikki asosning sub’ekti bo‘lib keladi.
   
3. 
   figurada o‘rta termin katta asosning predikati, kichik asosning sub’ekti bo‘lib keladi.
   

Sillogizm asoslari odsiy qat’iy hukmlar (A, E, I, 0)dan iborat. Bu hukmlarning ikki asos va xulosada o‘ziga xos tartibda (to‘plamda) kelishi modus deb ataladi. «Modus» - shakl degan ma’noni anglatadi. Sillogizm figuralarining o‘ziga xos moduslari mavjud. Har bir figuraning to‘gri moduslarini aniklashda, to‘g‘ri xulosa chiqarishda sillogizmning umumiy qoidalari bilan birga har bir figuraning maxsus qoidalariga ham amal qilinadi. Figuralarning maxsus qoidalari sillogizm terminlarining o‘ziga xos boglanishi asosida apikdanadi.
Oddiy qatiy sillogizmning birinchi figurasi kuyi- dagi maxsus qoidalarga ega:

1. 
   Katta asos umumiy hukm bo‘lishi kerak.
   
2. 
   Kichik asos tasdiq xukm bo‘lishi kerak.
   

1. 
   figuraning to‘rtta to‘g‘ri modusi mavjud:
   

AAA, EAE, AP, EYU.
Moduslarning birinchi harfi katta asosning, ikkinchi harfi kichik asosning, uchinchi harfi xulosaning sifat va mikdorini ko‘rsatadi. Figuralarning moduslarini bir-oirvdan farklash maqsadida ularning har biri aloxdsa nom bilan ataladi.
AAA - Vagaga modusi.
A.Hamma ilmiy qonunlar ob’ektiv xususiyatga ega.
A.Tafakkur qonunlari - ilmiy qonunlardir.
A.Tafakkur qonunlari ob’ektiv xususiyatga ega.
EAE - Se1agep1 modusi.
E.Hech bir dindor ateist emas.
A.Imomlar dindordir.
E Hech bir imom ateist emas.
AP - Vash modusi.
A. Barcha jinoyatchilar jazoga loyikdirlar.
EBa’zi kishilar - jinoyatchidir.
EBa’zi kishilar jazoga loyikdirlar.
EYU - Repo modusi.
E. Axlokdi insonlariing hech biri vijdonsiz emas.

1. 
   Ba’zi yoshlar axlokdi insondir.
   

O.Ba’zi yoshlar vijdonsiz emas.
Sillogizmning birinchi figurasi odsiy qat’iy hukm- larning barcha turlari bo‘yicha xulosalar beradi.
Oddiy qat’iy sillogizmning II figurasi quyidagi maxsus qoidalarga ega:

1. 
   Katta asos umumiy hukm bo‘lishi kerak.
   
2. 
   Asoslarning oiri inkor hukm bo‘lishi kerak.
   

2. 
   figuraning to‘rtta to‘g‘ri modusi mavjud:
   

AEE, EAE, AOO, EYU.
AEE - Satezyez modusi.
A.Hamma hukmlar darak gap orqali ifodalanadi. E.Savol darak gap orqali ifodalanmaidi.
E.Hech bir savol hukm emas.
EAE - Sezage modusi.
E.Hech bir ateist dindor emas.
A. Imomlar dindordir.
E.Ҳech bir imom ateist emas.
AOO - Vagoko modusi.
A.Ҳamma qushlar uchadi.
O.Ba’zi mavjudotlar uchmaydi.
O.Ba’zi mavjudotlar qushlar emas.
EYU - G‘ezIpo modusi.
E.Qonunlarga amal qilmaganlarnish hech biri erkin emas. EBa’zi fuqarolar erkindirlar.
O.Ba’zi fuqarolar qonupga amal qiluvchi emaslar. YUqoridagi misollardan ko‘rinib guribdiki, sillogizm P figurasining xulosalari faqat inkor xukmdan iboratdir.