№1 Mavzu: Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasining predmeti
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Pedagogik
fanlarni o‘qitish metodikasi fan sifatida rivojlanishining asosiy bosqichlari. Pedagogika fanining rivojlanishi, shakllanishi kishilik jamiyatining shakllanishi va taraqqiyot tarixi bilan uzviy bog‘liq. Tarixni inson yaratdi u yaratganning inomi, talabalarning oliy mahsuli, siymosi, aql zakovat egasi sifatida tarixni yaratish, jamiyatni rivojlantirish ishlarining asoschisi va davomchisi bo‘lib qoldi. Bu zot yaratgandan so‘ng tabiat hodisalari tarqalish jarayonini o‘rganish, ulardan o‘z hayoti, turmushida oqilona foydalanishni o‘rgandi. Natijada inson asta-sekinlik bilan madaniylashdi, ijtimoiylashdi va o‘zining ma’naviy qadriyatlarini vujudga keltirib avloddan-avlodga, nasldan-naslga qoldirdi. Mana shunday zotni hayotga tarbiyalash, yo‘naltirish va ijtimoiy taraqqiyotga munosib hissa qo‘shgan shaxs qilib tayyorlash maqsadida “Pedagogika” fani maydonga keldi. Dastlab, ibtidoiy jamiyatda kattalar o‘z farzandlarini o‘zlari bilan ergashtirib yurib, tabiat inomlarini yig‘ish, birga ov qilish, keyinchalik dehqonchilik bilan shug‘ullanish kabi ishlarni o‘rgatishi bilan shug‘ullandilar. So‘ngra bolalarga qabila boshliqlari va keksalar tomonidan turli tabiiy ofatlaridan himoyalanish, dehqonchilik qilish uchun tog‘onlar qurib suv jamg‘armalarini hosil qilish, kasalliklarni davolash, o‘z turmush tarzini yangilash, hayot kechirish uchun oziq ovqatlarning sarasini tanlash, chaylalar qurishga bo‘lgan hayotiy ehtiyoj o‘sib kelayotgan yosh avlodga keksalarning o‘z tajribalarini o‘rgatish zaruriyatini tug‘diradi. Hayotiy ehtiyoj o‘sib kelayotgan yosh avlodga keksalarning o‘z tajribalarini o‘rgatish zaruriyatini tug‘dirdi, bu zaruriyat keksalar bilan yoshlarning bevosita mehnat faoliyatlari jarayonida amalga oshirila bordi. Shu tariqa pedagogikaning muhim tarkibiy qismlaruidan biri tarbiya va ularni yoshlarga tarkib toptiruvchi tarbiyachilar etishib chiqdi. Bu antik davrda ota-onalar va qabilaning keksa kishilari edi. Ular asosan yoshlarni tabiat inomlaridan foydalanish, tabiat injiqliklari bilan kurashish uy ro‘zg‘or ishlarini bajarish kishilar o‘rtasida axloq odonb munosabati o‘rgatish kabi sifatlarni ado etishga yo‘naltiradigan insonlar edilar. Shunday qilib tabiatga, o‘zaro munosabatlarga, o‘zini o‘rab turgan muhitga, qabila kishilariga elatga axloq-odob doirasida 30 muomalada bo‘lishni tushuntiruvchi bilimlar majmuasi donishmandlik pedagogikasi shakllandi. Bu pedagogika bolalarda elsevarlik, xalqparvarlik, mehnatsevarlik kabi ma’naviy-axloqiy sifatlarni o‘zaro uyg‘un holda amalga oshirishda katta xizmat qildi. Tarixiy manbalarda ta’kidlanishicha dastlabki pedagogik qarashlar va ularni yoshlarga yetkazuvchi manbalar-maktablar tashkil etila boshlandi. Bu qadimgi sharqning Vavilon, Misr, Hindiston, g‘arbning Sparta, Afina shaharlarida paydo bo‘lib, insonlarda saxiylik, sofdillik, rostgo‘ylik, adolat kabi fazilatlarni shakllantirish uchun xizmat qildi. Bular mashhur “Avesto” (er. avval VII asr) va qadimgi Xitoyning Daoe maktabi (er.avval III asr), Qadimgi Gretsiyaning “Sparta ” “Afina ” (er.avvalgi III-II-asr)edi. Shunga asosan “Pedagogika” so‘zi o‘z lug‘aviy ma’nosini yunoncha “payc”-bola, -“agogoc”- yetaklash aynan so‘zma-so‘z tarjimada “Paydagogoc” –ya’ni bola yetaklovchi ma’nosini anglatadi. Keyinchalik “Pedagogika” so‘zi kengroq va ilmiyroq ma’noda ya’ni “bolani hayotga yetaklash, tarbiyalash, o‘qitish, ma’lumotli qilish” fani sifatida yuritib, u tarbiya fani deb yuritila boshlandi. Shunga binoan pedagogika fanining predmeti qilib yosh avlodni tarbiya, ta’lim, ma’lumot sharoitida rivojlantirishi va shaxsiy sifatlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan yaxlit pedagogik jarayon deb qabul qilindi. Ma’lumki, barcha ilmiy-nazariy sanalar hayot taqozosi bilan vujudga keladi. Ta’lim, tarbiya ma’lumot kishilar hayotida katta ahamyat kasb etish vaqti keldi. Endi jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda tez yoki tez rivojlanishi yosh avlodning tarbiya qay darajada qo‘yiganiga bog‘liq bo‘lmoqda. Shunga binoan, tarbiyaning jamiyat hayoti va taraqqiyoti katta ahamyat kasb etar ekan pedagogika fanining taraqqiyot bosqichlarini bilib olish juda muhim hisoblanadi. Buni quyidagi jadvalda kuzatish mumkin. |