1 mavzu. Psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari. Reja

Psixologiya fanining rivojlanish tarixi va bosqichlari
Psixologiya fanining vujudga kelishi, shakllanishi, rivojlanishi to’g’risida 
batafsil ma'lumot berish ushbu kurs uchun shart emas, chunki uning 
psixologiya tarixi sohasi mavjuddir. Shunga qaramasdan, psixologiya fanining 
paydo bo’lishi haqidagi ayrim ilmiy materiallar, ma'lumotlar yuzasidan 
qisqacha mulohaza yuritish maqsadga muvofiq. 
Insoniyatning ijtimoiy tarixiy taraqqiyoti davomida qadimgi odamlar 
tabiiy hamda ijtimoiy ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ibtidoiy jamoa 
aъzolarining psixologik xususiyatlarini aniqlash, ulardan shaxslararo 
munosabatlarda oqilona foydalanish, o’zining xatti-harakati, shaxsiy faoliyati 
va muomalaga kirishishida ularni hisobga olishga intilib yashab kelganlar. 
Ko’p ming yillik ijtimoiy hayot tajribalariga asoslangan ravishda odamlar 
shaxsning individual (lotincha 
individuum 
alohida, yakkahol odam) 
xususiyalarini jon bilan bog’lashga va uning taъsiri bilan izohlashga harakat 
qilishgan. Qadimgi odamlarning tasavvurlariga qaraganda, inson tanasida jon 
joylashgan bo’lib, u shaxsga oid xususiyatlar, xislatlarni vujudga keltirish 
imkoniyatiga ega emish. Qadimgi ajdodlarimizning “jon” to’g’risidagi 
tasavvurlari shunga bog’liq, mutanosib tushunchasini keltirib chiqardi va 
buning natijasida animizm (lotincha 
anima
“jon” degan) taъlimoti insoniyat 
tomonidan kashf qilinadi. Ibtidoiy xalqlarning tasavvurlarida ruh insonning 
tanasi bilan uzviy bog’liq holda hukm suradi, go’yoki yashaydi. SHuning uchun 
ijtimoiy hodisalar, hatto ong, shuningdek, real voqeliklar (o’lim, uyqu, bexush 
bo’lish, betoblik) kabilarni sodda tarzdagi moddiylik (mavjudlik) nuqtai 
nazaridan talqin qilishga uringanlar. Sodda tafakkur shakllari bilan 
qurollangan qadimgi odamlar atrof-muhit to’g’risidagi rang-barang holatlar, 
hodisalar mohiyatini ilmiy jihatdan dalillash imkoniyatiga ega bo’lganligi 
sababli idrok qilingan narsani uning haqiqiy mohiyati tarzida aks ettirishgan. 
Ularning tasavvurlarida quyidagicha talqinlar keng o’rin egallagan: 

---

1)
o’lim - uyquning bir turi, lekin ruh bazi bir sabablarga ko’ra tanaga qaytib 
kelmaydi; 
2)
tush ko’rish - uyqudagi tanani tark etib yurgan harakatdagi ruhning 
taassurotidir; 
3)
ruh - insonning aynan o’zidir; 
4)
ruhning ehtiyojlari, turmush sharoitlari tirik odamnikidan tafovutlanmaydi; 
5)
marhumlarning ruhlari muayyan mashg’ulotlar tizimiga, ijtimoiy qonun-
qoidalarga rioya qiluvchi hamjamiyatni yaratar emish; tirik insonlar bilan 
marhumlarning ruhi bir-biriga bog’liq bo’lib, moddiy jihatdan o’zaro 
aloqadordirlar. 
Qadimgi insonlar tabiatining qudrati (kuch-quvvati) oldidagi zaifligi 
tufayli yakka shaxs ham, jamoa ham ruhga itoatkor tarzida tasavvur etilishi 
natijasida din, ibodat tushunchalari paydo bo’ladi. 
Insoniyatning 
ijtimoiy 
tarixiy 
taraqqiyoti 
davomida 
mehnatni 
rejalashtirish, ishlab chiqarish munosabatlari, ishlab chiqarish kuchlari va 
ularning tabaqalashuvi, odamlar tafakkurining rivojlanishi tufayli jonning 
(ruhning) moddiylikdan tashqari xususiyati, ko’rinishi yuzasidan g’oyalar 
vujudga keladi. Buning natijasida animistik tasavvurlar o’rnini ruhni 
borliqning naturalistik (lotincha 
natura
- tabiat maъnosini anglatuvchi) 
falsafiy manzarasi tarzida izohlash namoyon bo’la boshladi: 
1.
Ruh olamining ibtidosini tashkil qiluvchi narsalar (suv, havo, 
olov)ning insonlar va hayvonlarga jon bag’ishlovchi shakli (Fales eramizdan 
oldingi VII - VI asrlar, Aneksimon V asr, Geraklit VI-V asrlar); 
2.
Eramizdan oldin ijod qilgan yunon faylasuflarining ilmiy izlanishlari 
natijasida materiyaning jonliligi, yaъni gilozoizm (yunoncha