1-mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy goyalari

Aristotel 
olimning xizmati shundaki, u birinchilardan iqtisodiyotning 
ayrim kategoriyalarini berdi va ma'lum darajada ular o'rtasidagi o'zaro bog'lanishni 
aniqladi. Aristotelning iqtisodiy tizimi bilan A.Smitning «Xalqlar boyligi» 

---

asaridagi fikrlar hamohangligini ko'rish, qiymat qonunining hosil bo'lishi 
mexanizmini tushunish mumkin. 
Qiymat (qimmat)
iqtisodiyotning asosiy kategoriyasi hisoblanadi. Tarixan uni 
talqin etishda ikki yo'nalish bor. Birinchi yo'nalishda tovar qiymati ob'ektiv bo'lib, 
uning manbai shu tovarni ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnat hisoblanadi. 
Ikkinchi yo'nalishda qiymat tushunchasi sub'ektiv narsa bo'lib, odamlar tomonidan 
tovarning foydaliligi boshqa biron foydalilik bilan solishtirish tufayli yuzaga 
keladi.
Aristotelning g'oyalarida ikkala yo'nalish kurtaklari mavjud. U qiymat qonuni 
muammosini qo'yadi, lekin unga to'la javob topa olmaydi. U almashuvda tovar 
qiymatlari tenglashtirilishini ko'radi. «Nikomaxov ahloqi» asarida u shunday fikr 
yuritadi: «
Jamiyat ikki vrachdan tashkil bo'lmaydi, balki vrach va dehqondan, 
umuman bir xil va teng bo'lmaganlardan tashkil topadi. Ana shunday odamlarni 
bir-biriga tenglashtirish zarur. Shuning uchun almashuvga uchraydigan barcha 
narsalarni tenglashtirish, solishtirish zarur. Xullas, hamma narsa biror narsa 
bilan o'lchanishi kerak. Etikdo'z mahsulotining dehqon mahsulotiga, dehqon 
mahsulotining etikdo'z mahsulotiga bo'lgan to'g'ri munosabati, to'g'ri tenglamasi 
topilishi kerak».
Lekin o'sha narsa nima ekanligi aytilmaydi. Savolga javob izlab u 
o'z fikrini shunday davom ettiradi: «
biz nima uchun almashamiz, chunki menga 
sening tovaring, senga esa mening tovarim kerak»
, degan oddiy qisqacha 
xulosalarga keladi. Tovarlarning tengligi pul tufayli amalga oshadi, deydi u. 
Hamma narsa biron narsa bilan o'lchanishi kerak. Bu avvalo ehtiyoj, u barcha 
narsani bog'lovchi asos. Ehtiyojni almashtirish uchun (odamlar kelishuvi bilan) pul 
- chaqa paydo bo'ldi. Aristotelning bu fikrida hozirgi zamon marjinalizm g'oyalari 
yotadi, ya'ni tovarlarning foydaliligi asosiy o'ringa chiqadi.
Bu olimning iqtisodiyot (ekonomika) ni xrematistikaga qarama-qarshi 
qo'yishi xarakterlidir. U o'ylab topgan «