1-mavzu. Qadimgi dunyo iqtisodiy goyalari

«Nikomaxov ahloqi
» va «
Siyosat
» kitoblarida mavjud. U «
Qul - tirik 
qurol, qandaydir tirik mulk
» degan edi. Uning fikricha, jamiyatning quldor va 
qullarga bo'linishi - bu tabiiy va qonuniy ahvol bo'lib, odamlarning tabiatan turli-
tumanligidandir. U «haqiqiy boylik» (tabiiy) ni tan olgan, uni iste'mol 
qiymatlarining yig'indisi deb bilgan va bu bilan bog'liq faoliyatni iqtisodiyotga 
tegishli soha deb bilgan. Quldorlik xo'jaligini mustahkamlash uchun o'rtacha 
ta'minlangan quldorlar sinfini yuksaltirish kerak, buning uchun davlat tomonidan 
odil almashinuvni ta'minlash zarur. Olim masalani ahloqiy ravishda hal etishga 
urinsa-da, birinchi marta almashuv qiymatini tahlil etdi va qiymatning mehnat 
nazariyasi kurtaklarini yaratdi. Tovarlarning almashuv qiymati tovar bahosining 
yaratilish shakli ekanligini tushunib etdi. K.Marksning formulalarini qo'llaydigan 
bo'lsak, T-T munosabati T-P-T ga aylanadi va 5 ta «loja» 1 uyga yoki ma'lum 
miqdordagi pulga tenglashtirilishi mumkin. Platonga nisbatan Aristotel pulning 
mohiyatini kengroq va chuqurroq anglab etdi. Ammo u tovar ishlab chiqarishining 
rivojlanmaganligi va qiymatni to'la tushunmaganligi tufayli tovarlar pul tufayli bir-
biri bilan solishtirilishi mumkin degan xato qisqacha xulosalarga keldi. Natural 
xo'jalik tarafdori bo'lgan olim muomalaning T-P-T shaklinigina 
tan olgan (talabni qondirishga mo'ljallangan holat), savdo va 
sudxo'rlik tabiatga zid bo'lib, bularni pul qilish san'atiga xos 
narsa deb bilgan va uni xrematistikaga tegishli degan.
Aristotel uchun ideal (bekamu-ko'st) xo'jalik - bu uncha 
katta bo'lmagan dehqonchilik xo'jaligi (unda albatta qullar 
ishlagan) bo'lib, u deyarli kerakli barcha mahsulotni yaratuvchi 
(natural xo'jalik) bo'lishi shart edi. Ayrim etishmagan 
narsalarni esa qo'shnilardan «odil almashuv» asosida olish 
kerak. Bu