Anketa metodi. Kishilar psixikasini ommaviy so‟roq asosida о„rganish demakdir. Bu
metod yordamida turli yoshdagi odamlarning psixologik xususiyatlari, narsa va xodisalarning
munosabatlari о„rganiladi. Anketa odatda uch turda utkaziladi.
Ularning birinchi turi anglashilgan motivlarni aniqlashga mо„ljallangan savollardan
tuziladi.
Ikkinchi turida har bir savolning bir nechtadan tayyor javoblari beriladi.
Uchinchi turdagi anketada sinaluvchiga yozilgan tо„g„ri javoblarni ballar bilan baholash
tavsiya etiladi. Anketadan turli yoshdagi odamlarning layoqatlarini, muayyan sohaga qiziqishlari
va qobiliyatlarini о„ziga, tengdoshlariga, katta va kichiklarga munosabatlarini aniqlash
maqsadida foydalaniladi.
Tarqatilgan anketalar yig„ishtiriladi va elektron hisoblash mashinalarida hisoblanadi,
atroflicha miqdoriy tahlil qilinadi, sо„ngra tadqiqotga yakun yasalib, ilmiy va amaliy yо„sinda
xulosalar chiqariladi. Anketa metodi inson psixikasini о„rganish uchun boy ma‟lumotlar tо„plash
imkonini beradi. Biroq unda olinadigan ma‟lumotlar doimo xolisona xususiyatga ega
bо„lavermaydi. Bunday kamchilikka yо„l qо„ymaslik uchun anketa ichidagi nazorat vazifasini
bajaruvchi savollarni puxta ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir.
5.
Suxbat metodi erkin, nutqiy munosabat tufayli olingan kishi psixik faoliyatining
xulosasini tekshirish demakdir. Bu metod yordamida inson psixikasini о„rganishda suhbatning
maqsadi va vazifasi belgilanadi, uning obyekti va subyekti tanlanadi, yakka shaxslar, guruh va
jamoa bilan о„tkazish rejalashtiriladi, о„rganilayotgan narsa bilan о„zviy bog„liq savol-javob
tartibi tayyorlanadi. Suhbatning bosh maqsadi muayyan bir vaziyat yoki muammoni hal qilish
jarayonida inson psixikasidagi о„zgarishlarni о„rganishdir. Suhbat orqali turli yoshdagi
odamlarning tafakkuri, aql-zakovati, xulq-atvori, qiziqishi, bilim saviyasi, e‟tiqodi,
dunyoqarashi, irodasi tо„g„risida ma‟lumotlar olinadi.
6.
Test metodi. Test - inglizcha «sinash», «tekshirish» degan ma‟noni anglatadi.
Shaxsning aqliy о„sishini, qobiliyatini, irodaviy sifatlari va boshqa psixik xususiyatlarini
tekshirishda qо„llaniladigan qisqa standart masala, topshiriq, misol yoki jumboqlar test deb
ataladi. Test, ayniqsa, odamning qanday kasb egallash mumkinligini, kasbga yaroqliligi yoki
yaroqsizligini, iste‟dodlilar va aqli zaiflarni aniqlashda, kishilarni saralashda keng qо„llaniladi.
Test metodining qimmati tajribaning ilmiylik darajasiga, tekshiruvchining mahoratiga va
qiziqishiga, tо„plangan ma‟lumotlarning obyektivligi va ularni ilmiy tahlil qila bilishiga
bog„liqdir.
1905 yil fransuz psixologlari A.Bine va A.Simonlar insonning aqliy о„sish va iste‟dod
darajalarini о„lchash imkoniyati borligi g„oyasini olga surganidan keyin psixologiyada test
metodi qо„llanila boshlandi.
Hozirgi zamon nodir testlar qatoriga psixologlardan Rorshax, Rozensveyg, Kettel,
Veksler, Ayzenk, Anastazi, Raven va boshqalar ijodining namunalarini kiritish mumkin. Eng
keng tarqalgan testlar qatoriga yutuqka erishish (maqsadga yetish) testlari (ular darsliklarida
berilgan bilim va malaka darajalarini baholashga qaratilgan), intellekt testlari (aqliy rivojlanish
darajasini о„lchashga mо„ljallangan), shaxs testlari (inson irodasi, emotsiyasi, qiziqishi,
motivatsiyasi va xulqini baholashga yо„naltirilgan diagnostik usullardan iboratdir), shaxs
«loyihasi» (proyektiv) testlari (savollarga bitta aniq javob berish talab kilinadi, javoblarni tahlil
qilib, shaxs xususiyatining «loyihasi» ishlab chiqiladi) kiradi.
7.