1-mavzu: tarbiya fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Reja

3. Yoshlarda huquqiy ong va huquqiy madaniyatini shakllantirish, ularning huquqiy tarbiyasini rivojlantirish, qonunga itoatkorlik ruhini shakllantirish. Huquqiy madaniyat: tushuncha, turlari va tuzilishi Huquqiy madaniyat umuminsoniy ma’naviy-axloqiy qadriyatlarning tarixan shakllangan tizimi sifatida jamiyat madaniyatining muhim qismidir, shu asosda ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish amalga oshiriladi. Zamonaviy mahalliy huquqiy adabiyotlarda huquqiy madaniyat ta’rifiga yagona yondashuv mavjud emas.
Keng ma’noda huquqiy madaniyat bu insoniyat tomonidan huquqiy sohada yaratilgan barcha narsalardir: a) qonun, uning normalari; b) huquq manbalari; v) huquqiy ong; d) yuridik fan; e) yuridik amaliyot.
Tor ma’no huquqiy madaniyat - bu huquqiy normalarni bilish, huquqiy qadriyatlarga hurmat, bular orasida doimiy bo’lib konstitutsiya, sud hokimiyati va boshqalar bor.
Huquqiy madaniyat - bu murakkab va ko’p qirrali ijtimoiy hodisa, yilda tuzilishi ulardan uchta o’zaro ta’sir qiluvchi elementlar bloki mavjud: 1) kognitiv (epistemologik); 2) qiymatga yo’naltirilgan; 3) faoliyat (xulq-atvor).
Huquqiy madaniyatning xulq-atvor jihatining namoyishi huquqiy faoliyat bo’lib, u nizolarni hal qilishda noqonuniy kuch vositalaridan foydalanishni istisno qiladigan, faqat qonuniy majburiyatlarga rioya qilish va bajarishdan tashqari, huquqiy sohadagi faoliyatning yuqori darajasi va intensivligini nazarda tutadi. Huquqiy madaniyatning barcha ko’rib chiqilayotgan tarkibiy qismlari nisbatan mustaqil, lekin shu bilan birga o’zaro bog’liq va maxsus tizimni shakllantirish.
Huquqiy madaniyatning funktsiyalari: kognitiv, tartibga soluvchi, huquqiy sotsializatsiya, baholovchi, kommunikativ, bashorat qiluvchi.
1. Kognitiv funktsiya shaxslarda, ijtimoiy guruhlarda davlat-huquqiy hodisalarni idrok etish va anglash orqali zarur huquqiy bilimlar, g’oyalar shakllanib, shu asosda ular o’zlarining vazifalarini bajarish uchun huquqiy munosabatlarga kirishishlarida yotadi.
2. Tartibga solish funktsiyasi huquqiy tizimning barcha elementlarining va shu sababli butun jamiyatning barqaror, dinamik ishlashini ta’minlaydi. Bunga odamlarning ongida ideal madaniyat, qadriyatlar, tamoyillar, an’analar va huquqiy madaniyatga xos ijtimoiy foydali, yuridik ahamiyatga ega xatti-harakatlarning namunalarini shakllantirish va mustahkamlash orqali erishiladi.
3. Huquqiy sotsializatsiya funktsiyasi huquqiy madaniyatning to’plangan tajriba, ma’lum huquqiy bilimlar, qadriyatlar, printsiplar, huquqiy hayot normalarining avloddan avlodga - vertikal va sub’ektlar o’rtasida gorizontal ravishda uzatilishini ta’minlash qobiliyatidan iborat. Shunday qilib, bu sub’ektlar tomonidan ularning huquqlaridan yanada samarali foydalanishga va qonuniy majburiyatlarni bajarishga, shuningdek, ham shaxsni, ham butun jamiyatni doimiy ravishda boyitishga yordam beradi.
4. Bashoratli funktsiya huquqiy madaniyat huquqni, qonuniylikni, qonuniylikni, huquqiy munosabatlarni va boshqa huquqiy hodisalarni ularni tegishli huquqiy qadriyatlar bilan taqqoslash yo’li bilan o’lchash, baholashga va shaxslarning, ijtimoiy jamoalarning ushbu hodisalarga zarur munosabatini rivojlantirishga qaratilgan.
5. Kommunikativ funktsiya huquqiy sohada ham fuqarolar o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri aloqani, ham biz shaxsan tanish bo’lmagan zamondoshlarimiz bilan, hatto o’tgan avlod vakillari bilan bilvosita aloqani o’rnatishga imkon beradi. Bunday aloqa to’g’ridan-to’g’ri jamiyatda huquqiy ishlarning mavjudligiga, ommaviy axborot vositalarining rivojlanish darajasiga va, albatta, huquqiy madaniyatning boshqa xalqlarning huquqiy madaniyatlarining barcha turlarining yutuqlarini to’plash qobiliyatiga bog’liq. Bashoratli funktsiya huquqiy madaniyatning mumkin bo’lgan rivojlanish yo’nalishlarini oldindan ko’rish, qonun ijodkorligi va huquqni muhofaza qilish faoliyati oqibatlarini bashorat qilish, belgilangan maqsadlarga erishish uchun eng samarali vositalarni aniqlash, yangi huquqiy qadriyatlarning paydo bo’lishini bashorat qilish va ularning zarurligini tushuntirish qobiliyatida namoyon bo’ladi.
Turli xil huquqiy madaniyat turlariquyidagi mezonlar asosida tasniflanishi mumkin: 1) huquqiy madaniyatni tashuvchisiga qarab shaxs, guruh va jamiyatning huquqiy madaniyatini ta’kidlash; 2) huquqiy hodisalarni bilish darajasi bo’yicha va ulardan huquqiy faoliyatda foydalanish huquqiy madaniyatning oddiy, professional va nazariy darajasini ajratib turadi.
Huquqiy madaniyat- bu shunchaki u yoki bu munosabat emas, balki avvalo uning me’yorlariga hurmat bilan munosabatda bo’lish.
Huquqiy madaniyat insonning tashqi dunyo va odamlar bilan munosabatlarini "normallashtirish" xususiyatiga asoslangan. Tor ma’noda Bu odamlar yoki ularning tashkilotlari o’rtasidagi ijtimoiy o’zaro ta’sir jarayonida shakllangan, davlat tomonidan majburiy va himoyalangan qat’iy normalar bilan tartibga solinadigan munosabatlar tizimi. Keng ma’noda- bu shaxsning mehnat, muloqot, xulq -atvori, shuningdek, jamiyatning moddiy va ma’naviy qadriyatlariga munosabati jarayonida amalga oshiriladigan huquqiy bilimlari, e’tiqodi va munosabatlari majmui.
Huquqiy madaniyatning ixtisoslashgan darajasi qonun, huquqshunoslik, jamoat tartibini himoya qilish tizimi va huquqiy munosabatlarni tartibga solish tizimi, oddiy, axloqiy insonning jamiyatda yashashi uchun zarurdir. Ular, siyosat singari, davlat, ijtimoiy guruhlar va shaxslar o’rtasidagi munosabatlarni tartibga soladilar, shuning uchun ularning ta’siri jamiyat hayotining barcha muhim sohalariga tarqaladi.
Huquq madaniyati shular jumlasidan elementlar qonun sifatida, huquqiy ong, huquqiy munosabatlar, qonuniylik va tartib, qonun chiqaruvchi, huquqni muhofaza qilish va jamiyatda huquqning ishlashi sohasidagi boshqa faoliyat sifatida va ijtimoiy institutlarning keng tizimiga ega - qonun chiqaruvchi organlar, sudlar, prokurorlar, politsiya, jazoni ijro etish muassasalari.
Qonun odatdan kelib chiqadi, axloq va din bilan chambarchas bog’liq. Turli davrlarda huquqiy madaniyatning har xil shakllari bo’lgan. Zamonaviy huquqiy madaniyat tenglik, erkinlik va adolat tamoyillariga asoslanadi. Shunday qilib, barcha odamlarni bitta ijtimoiy o’lchov bilan o’lchash, ularning huquq va majburiyatlarini muvozanatli birlashtirish talablari paydo bo’ladi. Shu bilan birga, o’zboshimchalik va qasddan istisno qilinadi, garchi har bir kishi o’z xohish -irodasini erkin ifoda etish va o’z xulq -atvorini izlash huquqiga ega. Bu sizning erkinligingizni boshqa odamlar erkinligini tan olish bilan bog’laganingizda mumkin.