7-mavzu. Jism impulsi va uning saqlanish qonuni Reja: 1.Jism impulsi.
2.Jismlar sistemasining impulsi.
3.Impulsning saqlanish qonuni.
4.Elastik va noelastik to’qnashuvlar.
5.Tiklanish koeffisienti.
Yuqorida ko’rganimiz
a= F/m (1) tenglama jism ilgarilanma harakatida o’rinli bo’ladi va u o’z shaklini kuch ta’sirida o’zgartmaydi degan faraz bilan yoziladi. Agar jism ta’sir vaqtida o’z shaklini o’zgartirsa uning har xil nuqtalari turlicha tezlanishga ega bo’ladi va jismning harakatini o’zgarishini u uchun tegishli bo’lgan bitta a tezlanish bilan ifodalab bo’lmaydi. MN uchun (1) ifoda har qachon ham o’rinlidir. Shuning uchun uni MN dinamikasining asosiy qonuni deb yuritiladi.
Nyuton mexanikasida MN massasi vaqtga bog’liq emas, ammo tezlanish
deb yoza olamiz. Bu yerda m – o’zgarmas kattalik. Qiymati o’zgarmas massani hosila belgisi ostiga kiritish mumkin. Shuning uchun (2) ni
F • dt = d (mV ) Ko’rinishda yozish mumkin. F • dt -kuchning u ta’sir etib turgan vaqtga ko’paytmasi bilan o’lchanadigan vektor kattalik kuch impulsi deyiladi.
Jism massasining uning tezligiga ko’paytmasiga teng bo’lgan vektor kattalik P = m • V (3) jismning impulsi (yoki harakat miqdori ) deb ataladi.
Demak
F • dt= dP (4) Kelib chiqadi. Shunday qilib, chekli dt vaqt oralig’ida MN impulsining o’zgarishi shu vaqt ichida MN ga ta’sir etuvchi kuchning elementar impulsiga teng bo’lar ekan degan xulosaga kelamiz. MN ning t1 dan t2 gacha vaqt oralig’ida impulsning o’zgarishini, yani (4) ifodani integrallab topamiz.
Agar MN ga ta’sir etuvchi kuch doimiy bo’lsa
F • ( t2 - t1 ) = P2 - P1
Bu Nyutonning II - qonunining umumiy ko’rinishidir. Jism impulsi vektoridan vaqt bo’yicha olingan hosila unga ta’sir etuvchi kuch vektoriga teng yoki jismga ta’sir etuvchi kuch jism impulsining uzgarishi tezligiga teng ekan.
Xususiy holda, jismga ta’sir etuvchi kuch nolga teng (F=0) bo’lsa, inertsiyal sanoq sistemasidagi moddiy nuqtaning impulsi o’zgarmas qoladi :
