15.Ətalət momenti, müxtəlif fırlanma cisimlərinin ətalət momenti. Hüygens-Şteyner teoremi Ətalət momenti aşağıdakı xassələrə malikdir:
a) Ətalət momenti additiv (hədd-bəhədd toplanan) kəmiyyətdir,
b) Ətalət momenti tenzor kəmiyyətdir,
c) Ətalət momentinin qiyməti onun hansı oxa nəzərən hesablanmasından asılıdır. Eyni bir cismin müxtəlif oxlara nəzərən ətalət momenti müxtəlif olur. İxtiyari oxa nəzərən ətalət momenti bu oxa paralel və cismin kütlə mərkəzindən keçən oxa nəzərən ətalət momenti J ilə ma2 cəminə bərabər olur:
(hüygens-şteyner teoremi)
Burada m- cismin kütləsi, a isə oxlar arasındakı məsafədir. Ətalət momentini aşağıdakı düsturlarla hesablamaq olar.
1)Radiusu r olan çevrə boyunca fırlanan maddi nöqtənin ətalət momenti
2)Nazik divarlı silindrin onun simmetriya oxuna nəzərən ətalət momenti.
3)Bircins bütöv silindrin onun simmetriya oxuna nəzərən ətalət momenti.
4)Qalın divarlı silindrin onun simmetriya oxuna nəzərən ətalət momenti.
5)İxtiyari fırlanma cisminin onun simmetriya oxuna nəzərən ətalət momenti.
a) Konusun onun simmetriya oxuna nəzərən ətalət momenti.
b) Kürənin onun simmetriya oxuna nəzərən ətalət momenti.
6) Nazik çubuğun onun kütlə mərkəzindən keçən oxa nəzərən ətalət momenti.
16.Fırlanan cismin kinetik enerjisi Fırlanan cisim hərəkətdə olduğu üçün hərəkət enerjisinə, yəni kinetik enerjiyə malik olmalıdır. Bərk cisim ilk anda 1 sürətinə malikdir. O, qarşısına çıxan maneəyə qarşı iş görərsə sürəti 2–yə qədər azalar. Bu zaman onun elementar yolda gördüyü elementar iş
hesablanır.
Bu ifadələrin birincisindən olduğunu nəzərə alıb tam işi belə yaza bilərik.
bu ifadə A bu ifadənin analoji düsturudur. Deməli sağ tərəfdə fırlanma hərəkətinin kinetik enerjisinin fərqi durur. Onda fırlanan bərk cismin kinetik enerjisi aşağıdakı düsturla ifadə edilər:
Fırlanma hərəkətində kütləni ətalət momenti, qüvvəni qüvvə momenti, xətti sürəti bucaq sürəti və xətti yerdəyişməni bucaq yerdəyişməsi əvəz edir. Qeyd etmək lazımdır ki, sistemin impuls momenti sabit qalmasına baxmayaraq onun kinetik enerjisi dəyişə bilər. Bərk cisim həm irəliləmə, həm də fırlanma hərəkətində olarsa, onun kinetik enerjisi hər iki hərəkətin kinetik enerjilərinin cəminə bərabər olur və aşağıdakı düsturla hesablanır:
