1-modul. Alisher navoiy hayoti va ijodi 1-mavzular. Alisher Navoiy ijodining o‘rganilishi. Alisher Navoiyning hayoti va ijodiy faoliyati

Navoiy she’ri to'qquz bayt-u, o'n bir bayt, o'n uch bayt
Ki, lavh uzra qalam ziynat berur ul durri maknundin.
Bukim albatta yetti baytdin o'ksuk emas. ya’ni
Tanazzul aylay olmas rutba ichra yetti gardundin.
Professor H. Sulaymonov Alisher Navoiyning “Xazoyin ul-maoniy” kulliyotidagi g'azallar hajmini quyidagi jadvalda aks ettirgan:

Baytlar soni	“G’aroyib us-sig‘ar” devonida	“Navodir ush-shabob” devonida	“Badoyi’ul- vasat" devonida	“Favoyid ul- kibar" devonida	1 Jami
5	2	.	_		2
6	1	3	1	.	5
7	434	446	437	430	1747
8	30	8	8	12	58
9	163	162	187	183	695
10	8	7	1	3	19
11	11	23	11	20	69
12			1	-	1
13	1	1	1	2	5
	650	650	650	650	2600 -

G’azalning birinchi bayti matla’ yoki mabda, oxirgi bayti esa maqta’ deb ataladi va maqta’da shoir taxallusi qo’llaniladi. Agar ikkinchi bayt ham matla’ singari qofiyalansa, ya’ni g’azal qo’sh matla’ga ega bo’lsa, “husni matla’” yoki “zebi matla”li g’azal deb ataladi.

G’azalning dastlabki nanmnalari VIII-IX asrlarda arab adabiyotida paydo bo’lgan, fors-tojik adabiyotida ilk g’azal yozgan shoir sifatida Ro’dakiy tilga olinndi. O’zbek adabiyotida esa dastlabki g’azal Rabg’uziyning “Qisasi Rabg’uziy” asarida (XIV asr) uchraydi. G’azalning dostonlar tarkibida uchrashi ilk bor Xorazmiyning “Muhabbatnoma”sidan (1353-54) boshlanadi.

Navoiy turkiy tildagi g’azal janrini o’zigacha mavjud an’analardnn foydalangan holda yangi bosqichga ko’tardi. Forsiy g’alchilikning tajriba va yutuqlarini o’rganib, uning eng yax­shi jihatlarini turkiy g’azaliyot taraqqiyotiga xizmat qildirdi. SHoir “G'azalda uch kishi tavridir ul nav"' deb boshlanadigan bir qit’asida forsigo’y ustozlari Amir Xusrav Dehlaviy, Hofiz Sheroziy va Abdurahmon Jomiy nomlarini tilga olib, o’z g’azallarining yaratilishida bu ijodkorlar ko’rsatgan ta`sirni alohida e'tirof etadi. G’azallaridagi irfoniy-ma’rifiy, ishqiy va rindona mavzular badiiy talqinining ildizlariga ishora qiladi.
Navoiy g’azallarini mavzusiga ko’ra shartli ravishda quyidagicha tasnif qilish mumkin:
1. Hamd g’azallar:
Zihi zuhuri jantoling quyosh kibi paydo,
Yuzung quyoshig'a zarroti Icavn o'lub shaydo.
(“Navodir ush-shabob”, 1-g’azal)
3.Na’t g’azallar:
Ey nubuvvat xaylig'a xotam bani Odam aro,
Gar alar xotam, sen ul otkim, erur xotam aro.
(“G’aroyib us-sig‘ar”, 6-g‘azal)
4. Oshiqona yoki ishqiy mavzudagi g’azallar:
Tun oqshom bo'ldi-yu kelmas mening sliam’i shabistonim,
Bu anduh o'tidin har dam kuyar parvunadek jonim.
(“G’aroyib us-sig‘ar”, 403-g‘azal)
5. Orifona yoki tasavvufiy-falsafiy mavzudagi g’azallar:
Demo, ne sud erur o'lmoq fano harlmig'a xos,
Yana ne sud kerak o'zlugungdin elsa xalos.
(“G’aroyib us-sig‘ar”, 271-g‘azal)
6.Axloqiy-ta’limiy mavzudagi g’azallar:
Sen o'z xulqungni tuzgil, bo'ltna el uxloqidiri xursund,
Kishiga chun kishi farzandi liargiz bo'lmadi farzand.
(“G’aroyib us-sig’ar", 115-g’azal)
7. Ijtimoiy mavzudagi g’azallar:
Topmadim ahli zamon ichra bir aridoq hamdame,
Kim, zamon osibidin bir birga uylishsoq g'ame.
(“Navodir ush-shabob”, 576-g‘azal)
8.Rindona g’azallar:
Soqiyo, tut bodahim, bir laliza o'zumdin boray,
SHart bukim, har neclia tutsang labolab sipqoray.
(“G’aroyib us-sig’ar”, 588-g‘azal)
9. Tabiat tasviri aks etgan g’azallar: