1-Modul: Avtomatlashtirish texnik vositalari faniga kirish. 1-Mavzu

5-modul. Rostlash organlarini hisoblash va tanlash.
5.5-mavzu: Rostlash organlarini o`lchamlarini hisoblash va tanlash. Zatvorni sijitish uchun uni siljituvchi kuchni, momentni hisoblash.

Rostlash organlarini o’lchamlarini hisoblash va tanlash.
Ijro etuvchi qurilma o`lchamini to`g’ri aniqlash avtomatik boshqarish tizimini sifatli ishlashini zaruriy sharti hisoblanadi.
Umumiy holatda ijro etuvchi qurilmalarni hisoblash va tanlash masalasi quyidagi bosqichlardan iborat:

1. 
   rostlanayotgan muhit(bosim, harorat, cho`ziluvchanlik va boshqalar)ning xususiyatlari va fizik parametrlarini aniqlash;
   
2. 
   ijro etuvchi qurilma rostlash organi orqali o`tuvchi muhitning bosim va sarf farqining boshlang’ich qiymatlarini hisoblash va aniqlash;
   
3. 
   shartli o`tkazish qobilayati ni aniqlash va ijro etuvchi qurilma turini tanlash;
   
4. 
   rostlash organining o`tkazish tavsifini tanlash, hisoblash yoki grafik tuzilishi;
   
5. 
   ijro etuvchi qurilmaning dinamik xususiyatlarini aniqlash va uning boshqarish tizim dinamikasiga ta’sirini aniqlash(oydinlashtirish).
   

Hisoblashlarning murakkabligi, hajmi va zaruriy aniqligi har bir bosqich bo`yicha rostlanayotgan muhitning parametrlari va xususiyatlari hamda rostlash sifatiga talablar orqali aniqlanadi.
Rostlash organining o`lchami uning shartli o`tkazish qobilyati qiymati orqali aniqlanadi.
Muhit(siqilmagan suyuqlik)ning rostlash organi orqali o`rnatilgan oqim harakatini ko`rib chiqamiz:

bu yerda p – muhit bosimi, kgc/m²; - muhit zichligi, kg/m³; - oqim tezligi, m/sek; h – ishqalanish tufayli bosim yo`qolishi, m; - erkin tushish tezlanishi, m/sek<sup>2</sup>.
Ishqalanish hisobiga bosimni yo`qolishini Veysbax formulasi orqali iiqsh fodalab, (1) tenglamani kirish va chiqish kesimlari chegaralarida integrallaymiz:


bu yerda - o`lchamsiz koeffisiyent, odatda eksperimental yo`l bilan aniqlanadigan gidravlik qarshilik uchun xarakteli bo`lib, gidravlik qarshilik koeffisiyenti deb ataladi.
Chunki zatvor va egar orasidagi rostlash organi o`tkazish kesimidagi oqim tezligi biriktiruvchi patrubkadagi tezlikdan ancha katta, u holda amaliyot uchun yetarli aniqlik bilan tenglamaning chap qismi ikkinchi hadini hisobga olmaslik mumkin.


(3) tenglamaga =100Q/F oqim tezligini almashtirib va [p]=kgs/sm²; [ ] ni qabul qilib, quyidagi ifodaga ega bo`lamiz

bu yerda Q – muhit sarfi, m³/soat; F – o`tish kesimi maydoni, sm<sup>2</sup>.
<sub> </sub> hadi rostlash organining o`tkazish qobilyati nomlanadi. Shunday qilib, o`tkazish qobilyati ikkita moilni hisobga oladi: o`tkazish kesimi maydoni va rostlash organidagi o`yish joyining ko`rinishi. (4) formula


ko`rinishga ega bo`ladi.