1. Operatsion tizim tushunchasi ot ni tashkil etuvchilari va buyruqlar

III.bob. Mavzusini o`qitishda modulli, didaktik o`yinli texnologiyalardan 
foydalanish. 
3.1 Darsni tushintirish jarayonida turli xil pedagogik modulli didaktik 
o`yinlardan foydalanish 
Ta’limning bugungi vazifasi o‘quvchilarni kun sayin ortib borayotgan 
axborot — ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko‘rsata olish, turli sohalarda 
zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan 
oqilona foydalanishga o‘rgatishdan iborat. 
Shu maqsadda, o‘quvchilarga uzluksiz ravishda mustaqil ishlash imkoniyati va 
sharoitini yaratib berish hamda ijodiy fikrlash va mustaqil qarorlar qabul qilishga 
o‘rgatish zarur. Bu masalaning yechimi tabiiyki, mazkur jarayonning asosiy 
tashkilotchisi — pedagoglarni tayyorlash sifatiga bog‘liq. Har bir jamiyatning 
kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo‘lgan ta’lim tizimining qay 
darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot 
yo‘lidan ildam borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish 
va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga ilg‘or pedagogik va 
axborot texnologiyalarini joriy qilish hamda ta’lim samaradorligini oshirish davlat 
siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy-
iqtisodiy islohotlar ta’lim tizimida ham o‘ziga xos o‘zgarishlarni kiritish va 
yangiliklarni joriy etish zaruratini belgilab bermoqda. Hozirgi kunda barcha 
sohalarga jadal joriy etilib borayotgan zamonaviy axborot texnologiyalariga oid 

---

23 
bilimlarni egallashga qaratilgan «Informatika» fani samarali o‘qitilyaptimi? 
O‘quvchilar kasbiy faoliyati sohalari uchun zarur bo‘lgan axborot texnologiyalari 
bilan ishlashning dastlabki ko‘nikmalariga ega bo‘lib borayaptilarmi? Bugungi 
kunda barcha o‘qituvchilar dars mashg‘ulotini to‘g‘ri loyihalay oladimi? Dars 
mashg‘ulotining samaradorligi qanday omillarga bog‘liq? Bu kabi savollarga 
hozircha ijobiy javob bera olmasligimiz, achinarli holdir. O‘tkazilgan anketa 
tekshiruvlariga ko‘ra Namangan shahridagi ayrim ta’lim muassasalarining aniq bir 
guruhlarida informatika fanidan olingan nazorat ishida o‘quvchilar nisbatan past 
baholanganlar. Bu past sifat ko‘rsatkichidir. O‘quvchi bugungi kunda ta’lim 
sohasini egallar ekan, kelgusi ta’lim bosqichini davom ettirishi uchun zamonaviy 
dasturiy, texnik va kommunikativ vositalardan samarali foydalana olish 
salohiyatiga ega bo‘lishi, xususan: zamonaviy taraqqiy etgan jamiyatda axborot va 
axborot texnologiyalarining o‘rnini bilishi; axborotni boshqarish vositasi sifatida 
axborotlarni olish, yig‘ish, qayta ishlash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi; global 
kompyuter tarmoqlarida ishlash va ular orqali foydali axborotlar olish va ulardan 
ijodiy fikrlashni o‘stirishda foydalanish usullarini egallashi talab etiladi. 
Jamiyatning axborotlashuvi ta’lim tizimida uzluksiz innovatsiyalarni talab 
etadi. Bugun har qanday uslub darhol eskirishi va yangi metodlar bilan boyitilishi 
mumkin. Dars mashg‘ulotida kerakli natijalarga erishish qaysi omillarga bog‘liq? 
Dunyoning turli mamlakatlarida ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan ta’limda 
innovatsiyalarni qo‘llash bo‘yicha izlanishlar olib borilgan. Ularda «innovatsiya», 
«interfaol usullar», «innovatsion texnologiyalar» to‘g‘risida yaxshi axborotlar 
to‘plangan, biroq axborot texnologiyalarini ta’lim muassasalarida o‘rgatish 
samaradorligini orttirish bo‘yicha aniq tavsiyalar yetarli emas. Shuning uchun 
asosiy maqsad yuqori darajada o‘zlashtirish natijalariga erishishni ta’minlovchi 
innovatsion texnologiyalardan foydalanishning samarali usullarini ishlab chiqish, 
xususan, zamon talab etayotgan axborot texnologiyalari bo‘yicha pedagogik 
innovatsiyalardan foydalanish masalalarini tadqiq etishdan iboratdir. Ta’lim 
jarayoniga innovatsiyalarni qo‘llash bugungi kunda quyidagi vazifalarni amalga 
oshirishni talab etadi: 

---

24 

o‘quv fanining aniq maqsadini aniqlash; 

fanning hajmi va mazmunini aniqlash; 

zarur bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va tavsiya etish; 

fanning moddiy va texnik ta’minotini yaratish; 

ta’lim oluvchilarning xususiyatlarini o‘rganish; 

o‘qituvchining tayyorgarligi va dars mashg‘ulotini loyihalash. 
Yuqoridagi vazifalar ichida eng muhimi, bu o‘quv jarayonini tashkil etish uchun 
eng maqbul bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqishdir. Bu muammolarni u 
yoki bu aniq bir usulni tavsiya etish bilan, ayniqsa, pedagog reproduktiv ta’lim 
usullarinigina qo‘llashni maqsad qilgan bo‘lsa, hal etib bo‘lmaydi. Maqsadga 
erishishning eng to‘g‘ri yo‘li, bu dars mashg‘ulotini loyihalashda integrallashgan 
ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan darsning turli bosqichlarida 
samarali foydalanish imkoniyatlarini izlashdir. Informatika fanini o‘qitishda 
shaxsga yo‘naltirilgan ta’limning quyidagi metodlarini qo‘llash maqsadga 
muvofiqdir. O‘yinli texnologiyalar; muammoli o‘qitish; dasturlashtirilgan o‘qitish; 
kompyuterlashtirilgan o‘qitish; modulli o‘qitish. 
Bu texnologiyalar o‘quv mavzusi maqsadidan va mavzuning mazmunidan kelib 
chiqib, darsning turli bosqichlarida turlicha qo‘llanishi mumkin. Maktab 
o‘quvchilarining yosh xususiyatlarini hisobga olib, fanni o‘qitishda g‘oyat samarali 
bo‘lgan qator o‘yinli texnologiyalar ishlab chiqilgan. Mutaxassislarning fikricha, 
insonning asosiy faoliyat turi uch ko‘rinish: mehnat faoliyati, o‘yin faoliyati, o‘quv 
faoliyatida shakllanadi. Ularning barchasi o‘zaro bog‘liq holda sodir bo‘ladi. 
Ta’kidlashlaricha, bolalarning maktabdagi o‘quv materiallari asosidagi aqliy 
harakatlarini shakllanish qonuniyatlari o‘yin faoliyatlarida tarkib topadi. Biroq 
o‘yinli ta’limni o‘quvchilar bilan ishlashdagi asosiy ta’lim shakli deyish to‘g‘ri 
emas. U o‘quvchida bilish qobiliyatini shakllantirmaydi, biroq ularning bilish 
faolligini oshiradi, xolos. O‘quvchini aqliy rivojlantirishga yordam beruvchi 
quyidagi guruhdagi o‘yinlarni ajratish mumkin. 

---

25 
1-guruh. Buyumlar va predmetlarga bog‘liq bo‘lgan predmetli o‘yinlar. Bunda 
o‘quvchi o‘yinchoq-predmet orqali moddiy olamni, ularning xususiyatini anglashi 
mumkin. 
2-guruh. Intellektual faoliyatni shakllantiruvchi sujetli — rolli ijodiy o‘yinlar. 
Masalan, «Baxtli tasodif», «Nima? Qayerda? Qachon?» va boshqalar. Bunday 
o‘yinlar nafaqat ko‘ngil ochuvchi vosita, balki ulkan evristik va ishontiruvchi 
energiya manbaidir. 
3-guruh. O‘quvchining aqliy qobiliyatini rivojlantiruvchi tayyor qoidalarga 
asoslangan didaktik o‘yinlar. Qoidalarga ko‘ra, u o‘quvchidan anglashni, 
taqqoslashni, qismlarga ajratishni, umumlashtirishni, muhimi bilishni talab etadi. 
4-guruh. Kattalarning kasbiy faoliyatlarini ifodalovchi texnik-konstruktorlik 
o‘yinlari. Ular o‘quvchida o‘z ishini rivojlantirish, zaruriy materialni yig‘ish, o‘zini 
va o‘zgalar faoliyatini tanqidiy baholash imkoniyatlarini hosil qiladi. Mehnat 
faolligi bilish faolligiga undaydi. 
5-guruh. Psixik muhitda sodir bo‘luvchi intellektual o‘yinlar. O‘quvchilarning 
tayyorgarlik darajalarini ko‘rsatuvchi taqqoslash imkonini beruvchi, musobaqa 
asosida o‘tkaziladigan o‘yinlar. Ular o‘zini shakllantirishga va demak, aqliy 
faollikka undaydi. Yuqorida tavsiflangan o‘yinlarni o‘quv jarayonida qo‘llash 
natijasida o‘quvchilarni o‘quv bilim faoliyatlarini keng boshqarish imkoniyatlari 
hosil bo‘ladi. 

---

26