1. O‘rta Osiyoda ilk davlatchilikning shakllanishidagi asosiy omillar va boshqaruv

yuechji 
kushon podsholarining shajarasi qabila sardori 
Geraydan boshlangan, deyiladi. Uning vorisi Kudzulla Kadfiz (15-51) va Vima 
Kadfizlar davrida (51-78) kushon podsholari mustaqil davlat 

---

sifatida o‘z nomlarida mis, oltin va kumush tangalar zarb etishni boshlaydilar. 
Kanishka davrida (78-123) Hindistonning janubiy viloyatlari, Xorazm, Choch, 
Farg‘ona va hatto Gʻarbiy Xitoy ham Kushon dvlati tarkibiga kiritiladi. Buddizm 
dini davlat diniga aylantiriladi. Davlatning poytaxti Dalvarzintepadan (Surxondaryo 
viloyatida) Peshavor(Hindiston-Pokiston)ga ko‘chiriladi. Kanishka podsholik 
qilgan davrda Kushon saltanati Osiyodagi eng yirik davlat darajasiga ko‘tarilgan. 
Numizmatik manbalarda Kanishkadan keyin Vasishka (4 y podsho bo‘lgan), 
Xuvishka (32 y podsho bo‘lgan), Vasudeva (34 y podsho bo‘lgan) kabi 
podsholarning nomlari saqlangan bo‘lib, ular ushbu davlat tarixida keskin ajralib 
turadigan iz qoldirishmagan. 
Milodiy IV asrning oxiriga kelib ichki nizolar, g‘arbdan sosoniylar davlati 
va shimoldan ko‘chmanchi turkiy qabilalar bergan zarbalar natijasida Kushon 
podsholigi batamom yemiriladi va barham topadi. 
Dastlabki hukmdorlar Kadfiz I va Kadfiz II lar davlat yerlarini kengaytirib, pul 
islohoti o‘tkazadilar. Milodiy II asrga kelib Kushon davlati yerlari Shimoliy 
Hindiston, Afg‘oniston, O‘rta Osiyo, Sharqiy Turkistondan iborat edi. Kushon 
hukmdorlari, xususan Kanishka (II asr) davrida savdo-sotiq, ichki va tashqi savdo 
ayniqsa rivojlanadi. Dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik ham ancha 
taraqqiy etadi. Bu jarayonda Buyuk Ipak yo‘lining ahamiyati nihoyatda katta bo‘ldi. 
Kushon davlatida asosiy din buddaviylik bo‘lib, yunon, zardo‘shtiylik aqidalariga 
ham e’tiqod qilinar edi. 
Antik davr O‘rta Osiyo xalqlari moddiy va ma’naviy madaniyatida jiddiy 
o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Mil. avv. IV-II asrlar oromiy yozuvi asosida Xorazm, 
Parfiya va So‘g‘d yozuvlari paydo bo‘ldi. Kushon davriga kelib yana bir yozuv-
Kushon (Baqtriya) yozuvi shakllanadi. O‘rta Osiyo va Afg‘oniston hududidagi 
arxeologik tadqiqotlar antik davr madaniyatining gullab yashnaganidan dalolat 
beradi. Ayritom va Ko‘hna Termizda Budda ibodatxonalari ochilgan.