1. O‘rta Osiyoda ilk davlatchilikning shakllanishidagi asosiy omillar va boshqaruv

Yunon-
Baqtriya 
davlatlari salavkiylardan ajralib chiqadi. Mil. avv. 250 yilda birinchi 
Yunon-Baqtriya podshosi Diodod o‘zini hukmdor deb e’lon qildi va tangalar zarb 
etadi. 
Yunonlar mustamlaka o‘lkalarni boshqarishda barcha zaruriy choralar 
ko‘rishga kirishadilar. Birinchi navbatda istilochilar mahalliy aslzodalar bilan til 
topish, ular bilan qon-qorindoshlik iplarini bog‘lash, shu yo‘l bilan mahalliy aholiga 
yaqinlashish choralarini ko‘rish zaruriy ekanligiga katta ahamiyat beradilar. Bu 
masalada Iskandarning o‘zi boshqalarga namuna bo‘ldi. Uning buyrug‘i bilan 
barcha harbiy boshliklar, xatto oddiy jangchigacha mahalliy aholi qizlariga uylanib, 
qon-qorindoshlik iplarini bog‘lashlari zarur edi. To‘g‘ri, ko‘pchillik, ayniqsa oddiy 
askarlar uzoq davom etgan harbiy yurishlarda charchagan, ona vatani va oilasini 
sog‘ingan, tezroq uylariga qaytishni istar edilar. Bu masalada bo‘yin tovlaganlar 
dastlab jazolanganlar. 
Yaqinlashishning yana bir zaruriy chorasi sifatida mahalliy aholi ma’naviy 
dunyosiga yunon xudolari ta’sirini olib kirish, diniy va dunyoviy siyosatni mahkama 
himoyasida olib borish, ellin madaniyatini ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotning 
barcha jabhalariga kirib borishini ta’minlashni davlat siyosatining bosh yo‘li qilib 
oldilar. O‘rta Osiyoning janubida, Shimoliy Afg‘oniston va shimoliy–g‘arbiy 
Hindiston hududlarini o‘z ichiga olgan geografik kenglikda Yunon-Baqtriya 
davlatini tuzilishi bu muammolarni greklar foydasiga hal etilishida muhim rol 
o‘ynadi. 
Shunday qilib Aleksandr Makedonskiy Markaziy Osiyo mamlakatlarinig 
ellinlashtarishni boshlab berdi. Ellinistik jarayon salavkiylar davlatidan mustaqil 
bo‘lgan Parfiya va Yunon-Baqtriya davlatida yuqori darajadagi rivoji bilan ajralib 
turadi. Yunon xarbiy manzilgohlari aholisining turmush tarzi va madaniyatini aks 
ettiruvchi ellinistik uslublar Yunon-Baqtriya shaharlarida ochib o‘rganildi. 
Inshootlar tosh va xom g‘ishtdan tiklangan. Ustunlar korinf usulibida ishlangan. 
Yunon-Baqtriya podsholigida teatr san’ati va musiqani rivojlanganligi to‘g‘risida 
ma’lumotlar mavjud. 
Yunon-Baqtriya podsholigida madaniyat sinkretizmi (qorishiqligi) turli tillarni 
yonma-yon faoliyat ko‘rsatishi, har xil yozuvlar tizimi va dinlarning o‘zaro singib 
ketishida ham ko‘rinadi. Eramizdan avvalgi III-II asrlarda oromiy, yunon-baqtriya 

---

yozuvlari keng ishlatilgan, yunon alifbosi asosida unga bitta har qo‘shib (jami 25 ta) 
baqtriya yozuvi vujudga kelgan. Zardushtiylik xukmron din sifatida aholi yunon 
xudolari timsoliga sig‘inish alomatlari paydo bo‘lgan. 
Ahamoniylar, Aleksandr yurishlari va hukmronliklari davrida g‘arb va sharq 
o‘rtasida jadal ichki va tashqi aloqalar o‘rnatilgan, buning barobarida ikki 
tomonning o‘zaro roziliklari munosabati bilan garchand har bir davlatning o‘z soliq 
tizimlari mavjud bo‘lsada, yetkazilgan harbiy- iqtisodiy zararni qoplash uchun 
o‘ljalarni taqsimlash, boj-xiroj, tovon to‘lovi emas, balki o‘zaro mahsulot 
ayriboshlanganligi haqidagi ma’lumotlar ham uchraydi. Bu davrda Eron va Turon 
hududlari eronlik va yunon hukumdolari tomonidan qator satrapliklar hamda 
viloyatlarga bo‘lib idora qilingan, har bir ma’muriy-hududiy birliklar ma’lum 
soliqlar va o‘lponlar yig‘ish orqali qat’iy tarzda boshqarilgan, satrapliklarni 
boshqaruvchi hukmdorlar eron va yunon hukmdorlari tomonidan tayinlangan, soliq 
yig‘ib olish ham ular tomonidan idora etilgan.