1. O‘rta Osiyoda ilk davlatchilikning shakllanishidagi asosiy omillar va boshqaruv
Yüklə 273,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Qadimgi Baqtriya
mil.avv VII-VI asrlarda sharqdagi eng muhim harbiy va iqtisodiy markazlardan biri bo‘lib, aholining, qudratli shaharlar va qal’alarning ko‘pligi, tabiiy xom ashyoga boyligi, muhim markaziy savdo yo‘llari chorrahasida joylashganligi, hunarmandchilikning ravnaqi kabilar bilan shuhrat topgan. Qadimgi Baqtriyaga hozirgi Janubiy O‘zbekiston (Surxondaryo), Janubiy-Gʻarbiy Tojikiston va Shimoliy Afg‘oniston yerlari kirgan. Ilk o‘rta asrlar davriga kelib qadimgi Baqtriya yerlarida ko‘chmanchi turkiy qabila-toxarlar keng yoyilishi munosabati bilan Tohariston deb yuritilgan. Mintaqaning tabiy-geografik o‘rni, iqlim xususiyatlari xo‘jalikning qadimdan sun’iy sug‘roishga asoslangan o‘troq dehqonchilik, yer egaligi, dasht va cho‘l tabiiy sharoitiga mos ko‘chmanchi va yarim ko‘chmanchi chorvachilik kabi turlari muttasil rivojlanganligidan dalolatdir. Bu holat davlatlarning ishlab chiqarish darajasini yuksalishiga, ularning qudratining o‘sishiga turtki bo‘lgan. Masalan o‘lkada sun’iy sug‘rorishga asoslangan dehqonchilikning rivojlanganligi qadimdan ulkan miqdordagi ishchi kuchlariga ehtiyoj sezilgan. Xususan, miloddan avvalgi VII – VI asrlardayoq Xorazmda ulkan sug‘orish tizimlari mavjud bo‘lganligi, ularni barpo etishda esa minglab chorakorlar xizmat qilganligi tarixdan ayon. Sun’iy sug‘orishga bunchalik katta ahamiyat berilganligi mazkur davlatlarda ajdodlarimiz hayotida dehqonchilik naqadar katta o‘ringa ega ekanligidan guvohlik beradi. Ushbu davlat xususidagi ma’lumotlar shuningdek, qadimgi yunon muarrixlari asralarida ham uchraydi. Jumladan, Qadimgi Baqtriya podsholigi yunon tarixchilarining fikriga ko‘ra, dunyoning sharqiy chegaralaridagi oxirgi davlat bo‘lgan. Unga chegaradosh qadimgi Baktriya esa oltin va la’li lojuvard tosh konlariga boy o‘lka bo‘lganligi ta’kidlanadi. Masalan yunon mualliflaridan biri Ktesiy Ossuriya podshosi Nin va Baqtriya podshosi Oksiard (boshqa manba’larda Zaratushra) urushlari haqida, Kir II ning baqtriyaliklar bilan to‘qnashuvi to‘g‘risida hiqoya qiladi. Baqtriyaning juda ko‘p istehkomlari va qal’alari to‘g‘risida, uning baland va mustahkam mudofaa devorlari bilan o‘rab olingan poytaxti Baqtra nomli shahar bo‘lgani, unda podsho qasri joylashgani to‘g‘risida ma’lumotlar keltiradi. Olimlarning izlanishlariga ko‘ra qadimgi Baqtriya hududida miloddan avvalgi I-ming yillikning birinchi yarmiga oid ikki yuzdan ortiq qishloq- qo‘rg‘onlar, qal’alar va shahar qoldiqlari topib o‘rganilgan. Aholisi sug‘orma dehqonchilik bilan shug‘ullangan. Uy-qurilishi, diniy va dunyoviy monumental binolar qurilishi, ko‘p tarmoqli xunarmandchilik va savdo- sotiq, ayniqsa uning kulolchilik, metallurgiya, zargarlik, to‘qimachilik va ko‘nchilik soxalari Baqtriyada yuksak darajada rivojlanganligidan guvohlik beradi. Bronza davridagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish (Sopolli, Jarqo‘ton va b.) keyingi davrlarda yanada jadallik bilan rivojlanadi. Natijada Mil. avv. IX-VIII asrlarda Baqtriya hududida harbiy ahamiyatga ega bo‘lgan siyosiy birlashmalar tashkil topadi. Mil. avv. VIII-VII asrlarga kelib Qadimgi Baqtriya davlati Sharqdagi kuchli davlatlardan biriga aylanadi. Ushbu jarayonni arxeologik va yozma manbalar ma’lumotlari ham to‘la tasdiqlaydi. Ayrim tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, bu davr Baqtriya tarkibiga Marg‘iyona va So‘g‘diyona ham (Tarixiy-madaniy birlik sifatida) kirgan bo‘lishi mumkin. Baqtriyaning tabiy boyilklari qadim davrlardayoq Sharq davlatlarida mashhur edi. Buyuk Ipak yo‘lidan ancha ilgariyoq qadimgi yo‘llarning Baqtriya orqali o‘tganligi bejiz emas. Ushbu davlatning poytaxtidan topilgan ko‘p sonli turli-tuman topilmalar bu hududlarda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, shuningdek, o‘troq va ko‘chmanchi aholi o‘rtasida hamda Yaqin Sharq va Old Osiyo bilan o‘zaro iqtisodiy, madaniy aloqalar gurkirab rivojlanganligidan dalolat beradi. Agar Avestoda Baqtriyani “eng yaxshi mamlakatlar va o‘lkalardan biri bo‘lgan, baland bayroqli, go‘zal o‘lka” deb ta’riflansa, yunon mualliflari “ming shaharli davlat” deb ataydilar. Gerordotdan oldin “baqtriya xalqi” tushunchasini buyuk Esxil “Forslar” tragediyasida ishlatadi va forslarda yosh baqtriyalik jangchilardan Tenagan va Aritom ismlarini tilga olib, ularni Salamin jangida (miloddan avvalgi 480 yilda) qahramonlarcha kurashib xaloq bo‘lganini eslaydi. Olimlar tomonidan o‘lkamiz hududlarida bu davrga oid ko‘pgina shahar va qishloqlar xarobalari ochib o‘rganilgan. Ulardagi topilmalar, manzilgohlar, xom g‘isht va paxsadan qad ko‘targan bo‘lib, aholi dehqonchilik va chorvachilik bilan shug‘ullangan. Shaharlarda hunarmandchilik rivojlanganligi haqida talablalarga ma’lumotlar beriladi. Yüklə 273,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|