1. O‘rta Osiyoda ilk davlatchilikning shakllanishidagi asosiy omillar va boshqaruv
Yüklə 273,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Sug‘diyona
- geografik hudud. Qashqadaryo va Zarafshon daryolari havzasi. Xozirgi Tojikistonning Panjikent tumani, O‘zbekistonning Samarqand, Qashqadaryo va Buxoro viloyatlari o‘rniga to‘g‘ri keladi. So‘g‘diyona haqida «Avesto», ahmoniylar davri, mixxat yozuvlari va yunon- rim tarixchilari ma’lumotlar beradilar. Qashqadaryodagi bir qator turar-joylar va uy- qo‘rg‘onlar qoldiqlari mil. avv. IX-VIII asrlarga oiddir. So‘g‘diyonada Afrosiyob, Yerqo‘rg‘on, Uzunqir kabi yirik shahar markazlari hamda qo‘shni viloyatlar va davlatlar bilan o‘zaro iqtisodiy va madaniy aloqalar rivojlanadi. Darvoqe, o‘z o‘rnida o‘lkaning tabiiy sharoiti, iqlim xususiyatlariga mos ko‘plab qishloq xo‘jalik ekinlari, xususan, donchilik, bog‘dorchilik, polizchilik kabi sohalar rivoj topgan. O‘lkada sun’iy sug‘orishga bunchalik katta ahamiyat berilganligi ajdodlarimiz hayotida dehqonchilik naqadar katta o‘ringa ega ekanligidan guvohlik beradi. Darvoqe o‘z o‘rnida o‘lkaning tabiiy sharoiti, iqlim xususiyatlariga mos ko‘plab qishloq xo‘jalik ekinlari, xususan, donchilik, bog‘dorchilik, polizchilik kabi sohalar rivoj topishi barobarida, ulardan olinayotgan daromad hisobidan kelayotgan soliqlar ham hukmron davlatlarning byudjetini boyishiga xizmat qilgan. Ushbu davlat hukmronligi davrida chet davlatlar bilan jadal savdo- iqtisodiy munosabatlar o‘rnatar ekanlar, harbiy yurishlar mahalida mag‘lub davlat g‘olib tomonga o‘lpon tarzida katta miqdorda soliqlar to‘laganlar. Shuningdek, o‘lkada yetishtirilgan qishloq xo‘jalik, chorvachilik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlari, shisha, qog‘oz, jun, qorako‘l teri, qovun, tarvuz, ot, tuya kabilar chet elliklar e’tiborini tortgan. Miloddan avvalgi II - I asrlarda rivojlangan davlatlardan biri, qadimgi Farg‘ona (Dovon, Davan) davlatidir. Ushbu davlatning Xitoy bilan aloqalari kuchaygan. Shu maqsadda xitoyliklar ushbu o‘lkaga bir necha marotaba yurishlar qiladilar. Birinchi yurish muvaffaqiyatsiz tugagach, ular miloddan avvalgi 102 yilda bu yerga ikkinchi marta yurish qiladilar, ularning e’tibori asosan ushbu davlatning poytaxtini zabt etishga qaratilgan edi. Bu yurishda qurol-aslaha va oziq-ovqat bilan yaxshilab ta’minlan-gan 60 ming kishilik qo‘shin ishtirok etadi. Dushman poytaxtni qamal qilish bilan bir vaqtda, yaqin atrofdagi chorvador xalqlarni ham talar edilar. Bu voqealardan xabar topgan Guyshan oqsoqollari yig‘ilib, maslahat qiladilar. Ularning fikricha, «Yu» shahrida Dovon podshosi Muguan tomonidan birinchi yurish davrida «Xitoy elchisining o‘ldirilishi va Dovon otlarini bosqinchilarga bermasdan, yashirib qo‘yilishi Xitoy qo‘shinlarini ikkinchi marta bostirib kelishlariga sabab bo‘lgan. Endi Dovon arg‘umoqlari ularga taqdim etilsa, xitoyliklar urushni to‘xtatishlari mum-kin» - deydilar 4 . Agar xitoyliklar bosqinchilik urushini to‘xtatishmasa, o‘lguncha kurashishini asosiy maqsad qilib qo‘yadilar. Xitoy qo‘mondonligi bilan muzokaralar olib borish uchun poytaxtning obro‘li oqsoqollaridan birini elchi qilib yuboradilar. Elchi Xitoy sarkardasi Li Guan-li huzuriga borib, oqsoqollar yig‘inida bo‘lgan gaplarni unga aytib, «arg‘umoqlardan tashqari farg‘onaliklar Xitoy armiyasini yetarli darajada oziq-ovqat bilan ta’minlaydi. Agar bu shartlar qabul qilinmasa, dovonliklar barcha arg‘umoqlarni o‘ldiradilar, shu orada qang‘uylardan kutilayotgan yordamchi kuch ham yetib keladi» - deb Xitoy qo‘shinini qurshovda qolganligini bildiradi. Shunday qilib, Qadimgi Farg‘onada mavjud bo‘lgan «arg‘umoqlar» (“samoviy nasldor otlar”) hamisha xitoylik savdogarlar, harbiylarni o‘z e’tibori bilan lol qoldirganligi ayon. Miloddan avvalgi II-I asrlarda Xitoy hukmdorlari bir necha bor bu davlatni bosib olmoqchi bo‘lsalar-da, biroq ularning harakatlari behuda ketadi. Harbiy yurishlarning birida ular Dovon davlatining poytaxti Ershini qo‘lga kiritadilar, biroq aholining tazyiqi ostida o‘lpon va soliqlar evaziga uni tashlab chiqib ketganlar. Ikkinchi bor yurishlarida xitoyliklar Ershi shahrini qamal qildilar, shaharga keladigan suv yo‘llarini to‘sib qo‘yadilar. Dovon hukmdorlari qal’aga bekinib oldilar va sulh to‘g‘risida muzokaralar boshlaydilar, nihoyat xitoyliklarga samoviy otlardan berishga rozilik bildiriladi. Aks holda, barcha arg‘umoqlarni qirg‘in qilmoqchi bo‘ladilar. Qang‘ davlatidan madad yetib kelishidan cho‘chib, xitoyliklar sulhga rozi bo‘ladilar. Ular Ershiga kirmasdan zarur miqdordagi nasldor otlardan tovon olib, vatanlariga qaytadilar. Farg‘onaning dehqonchilik vohalarida aholining o‘troqlashuvi kuchayadi. Buning oqibatida esa obikor yerlarga bo‘lgan ehtiyoj ortadi. Kichik-kichik sug‘orish kanallari qazib chiqarilib, minglab gektar yangi yer maydonlari o‘zlashtiriladi. Sug‘orish texnikasi takomillashadi, sug‘orish tarmoqlari kegayadi. Hozirgi vaqtda ham mavjud bo‘lgan yirik sug‘orish tarmoqlari tarkib topishiga o‘sha paytlardayoq tamal toshi qo‘yilgan. Yüklə 273,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|