1. O‘rta Osiyoda ilk davlatchilikning shakllanishidagi asosiy omillar va boshqaruv

Iskandar o‘z qo‘shinlari bilan miloddan avvalgi 
329 yida Oks 
(Amudaryo)dan o‘tib, O‘rta Osiyo hududlariga kirib keldi. Ammo, 
O‘rta Osiyoda Iskandar va uning istilochi qo‘shiniga oson bo‘lmadi. Ular O‘rta 
Osiyoda, uning erksevar xalqining qattiq qarshiliklariga uchradi va katta talofatlar 
evoziga uni bosib oldi. Iskandar qanchalar kuchli va tajribali qo‘shin va 
lashkarboshilarga ega bo‘lishiga qaramay, O‘rta Osiyo xalqidan cho‘chib qoladi. 
Chunki O‘rta Osiyoning erksevar mahalliy tub joyli aholisining tashki dushmonga 
qarshi nafrati kuchli edi. Uning qo‘shinlari So‘g‘diyona va Ustrushona yerlarida juda 
qattiq qarshilikka duch keladilar. Janglarda Aleksandrning o‘zi ham bir necha marta 
yarador bo‘ladi. Mil. av.. 329- 327 yillar davomida mahalliy So‘g‘diy aholi 
Spitamen 
(ba’zi manbalarda Spitaman tarzida uchraydi) boshchiligida yunon-makedon 
bosqinchilariga qarshi kurash olib borib, ularga juda katta talafot yetkazdi. 
Makednoskiy qo‘shinlari hech qachon So‘g‘diyonadagidek qarshilikka uchramagan 
edilar. 
Yuqorida qayd qilinganidek, So‘g‘diyonada mil. avv. 329 yil kuzida Spitamen 
boshchiligidagi qo‘zg‘olon ko‘tariladi. Shiddatli janglardan so‘ng dushmanning 
osonlikcha bosib olmoqchi bo‘lgan rejalarini puchga chiqardi. Ammo So‘g‘diyona 
hududlarida bosqinchilar qadami yetmagan joylarda qo‘zg‘olonchllar yashirinib 
olgan edilar. So‘g‘diyonaning deyarli barcha aholisi Spitamen tomonida bo‘lib, 
uning g‘alabalariga katta umid bog‘lagan edilar. Iskandar esa, mil. avv. 329-28 yillar 
qishlovini Baqiriyada (ba’zi man’balarda Navtakada deyiladi) o‘tkazar ekan vaqtni 
behuda ketkazmadi. U bu yerda Xorazm hukmdori Farasman bilan muzokaralar olib 
bordi. Natijada Iskandarning Xorazmga yurish rejasi to‘xtatildi. 
Mil avv. 328-yilning bahoridan yunon-makedonlarga qarshi kurash yana avj 
oldi. Mahalliy aholi yirik shaharlar, qal’alar, tog‘li hududlarda kurashni davom 
ettirdilar. Yunon-makedonlarning shafqatsiz urushlari 

---

natijasida ko‘pgina mahalliy aholi qirilib ketdi. Qolganlari ham tog‘li hududlarda 
kurashni davom ettirdilar. Ammo mil. avv. 328-yilning oxirida Spitamen janglarning 
birida halok bo‘ladi. U tajribali sarkarda sifatida bosqinchilarni ona-yurtidan haydab 
chiqarishi uchun imkoniyati bo‘lgan barcha tadbirni ko‘rdi, choralardan unumli 
foydalanishga harakat qildi. U mohir sarkarda bo‘lib dushmanning kichik xatosidan 
ham unumli foydalanar va uning zayif tomonlarini topishga harakat qilardi. Ammo, 
Iskandar harbiy kuch-qudrati jihatdan Spitamandan ustun edi. 
Mil. avv. 323 yilda makedoniyalik Aleksandr vafot etganidan so‘ng O‘rta 
Osiyo yerlari Salavka hukmronligi ostiga o‘tadi (mil. avv. 306 yil). Salavkiylardan 
bo‘lgan Antiox I davrida (mil. avv. 280-261 yy.) O‘rta Osiyo viloyatlarida tinch 
hayot boshlanib, qishloq xo‘jaligi, hunarmandchilik, savdo-sotiq anchagina 
rivojlanadi. Mil. avv. III asrning o‘rtalariga kelib, salavkiylar davlatida taxt uchun 
o‘zaro kurashlar avj olib ketadi. Natijada dastlab Parfiya, keyin esa