1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

14.7. Parchim mixli ajralmas birikmalarni yig‘ish 
 
Parchim mixli ajralmas birikmalarni yig‘ishni loyihalashda parchin mix 
uchun kerak bo‘lgan kuchni hisoblanadi. Parchin mixni biriktiruvchi pressni 
tanlaganda uning hosil qiladidan kuchi hisoblangan kuchga qaraganda 30-50% 
foizga katta bo‘lishi kerak. Parchin mixni biriktirish kuchini qiymati parchin mix 
materiallariga uning kallak qismini shakliga va o‘lchamiga bog‘liqdir. Sovuq holda 
parchinlash uchun kerak bo‘lgan kuch quyidagi ifodadan aniqlanadi. 
(14.24) 
bu yerda, 
d-
parchi mix sterjenini diametri, mm; 
b
- parchin mix materialining cho‘zilishga mustahkamligi chegarasi, kg/mm
2
, 
shakl koeffitsiyenti 
parchin mix kallagining shakliga bog‘liqdir: sferik kallaklar 
uchun 
=28,6, tekis yuzali kallaklar uchun 
=15,2, truba va truba shaklidagi 

---

(
5
.
3
)
369 
parchin mixlar uchun 
=4,33, potoynoy kallak uchun 
=26,2. 
14.8. Yig‘ishning texnologik jarayonlarini eng yaxshisini tanlash 
 
Yig‘ishning texnologik jarayonlari eng yaxshisini variantlar ichidan 
quyidagi absolyut ko‘rsatkichlarga qarab tanlanadi: Yig‘uv operatsiyalarining 
hammasini mehnat sig‘imiga va tannarxiga qarab tanlanadi. Nisbiy ko‘rsatkich 
sifatida yig‘ish ishchi o‘rnini har birini yuklash koeffitsiyenti bilan yig‘ish 
avtomatik (liniya) tizimini esa o‘rtacha yuklanish koeffitsiyenti bilan yig‘ish 
jarayonini mehnat sig‘imini koeffitsiyenti T
sb
ni, buyumga kiruvchi hamma 
detallarning tayyorlanish mehnat sig‘imini T
det
yig‘indisiga bo‘lgan nisbat bilan 
aniqlanadi 
(14.25) 
Bu koeffitsiyentlar buyumni ishlab chiqarish jarayonini to‘liq ko‘rinishini 
belgilaydi, koeffitsiyent 
ning qiymati qancha kichik bo‘lsa, detallarning va 
buyumlarni yig‘ishning o‘zaro-almashinuvchanlik darajasi to‘liq ishlangan bo‘ladi. 
Mashinasozlikda ishlab chiqarishni kooperatsiyasi rivojlanishi bilan 
koeffitsiyenti ishlab chiqarish jarayonini to‘liq ifodalay olmaydi. 
Yig‘uv jarayonining ishlab chiqarishni kooperatsiya shartlari bo‘yicha ishlab 
chiqarishda mehnat sig‘imini koeffetsiyenti o‘rniga yig‘ishni tannarxini 
ifodalovchi koeffitdiyentini 
qo‘llaniladi. Bu koeffitsiyent yig‘ish tannarxini, 
buyumning tannarxiga nisbati olinadi. Buyum tannarxiga - yig‘ish tannarxi ham 
kiradi. 
(14.26) 
- yig‘ish uchun sarflanadigan tannarx; 
- buyumni yig‘ish uchun sarflanadigan tannarx. Bu koeffitsiyent 
– 
buyumni to‘liq ishlab chiqarishda va yig‘ish jarayonini to‘liq va ishonchli 
belgilaydi. 
Yig‘ishda yuqori texnika-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga erishish uchun: qo‘l 

---

(
5
.
3
)
370 
mehnatiga – mexanizatsiyalashgan usulga o‘tkazish bilan, keng ko‘lamda yig‘ish 
moslamalarini va nazorat moslamalarini qo‘llash. Operatsiyalar oralig‘ida turib 
qolish holatlarini kamaytirish, qolgan operatsiyalarni bir-biriga qo‘shish hisobiga 
yoki texnologik o‘tishlarni boshqa operatsiyalarga qo‘shish hisobiga yuqori 
unumdorlikka erishish mumkin. 
Yig‘uv marshrut kartasida yig‘ish texnologik jarayonini operatsiyalarining 
umumiy rejasi, va u yerda yig‘ish texnologik jarayoni bajarish uchun dastlabki 
ma’lumotlar beriladi. Operatsiya kartalarida operatsiyalarning tushuntirish xati va 
operatsiyani o‘tishlarga bo‘linishi, rejimlarni va vaqt normalari ko‘rsatiladi. Juda 
murakkab operatsiyalar uchun texnik yo‘riqnomalar, bu yo‘riqnomalarda 
murakkab yig‘ish operatsiyasini bajarish usullari keltirilgan bo‘ladi.