1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.1-rasm. Sozlangan dastgohlarda o‘lchamni avtomatik tarzda olish. 

---

74 
4.2. Stanokning noaniqligi, yeyilishi va deformatsiyasi 
bilan bog‘liq bo‘lgan xatoliklar
 
Stanoklarning ishlab chiqarishdagi va yig‘ishdagi xatoliklari “GOST” bilan 
belgilangan va chegaralangan. Bu ko‘rsatkichlar stanok ishlamay turgandagi holat 
uchun berilgan. 
Hamma bop stanoklarning geometrik aniqlik harakteristikalarining 
ba’zilarini ko‘rsatamiz. 
1. Tokarlik va frezerlash stanoklari shpindellarining radial urishi (shpindel 
urishi) 0,01
÷
0,015 
2. Shpindelni torets tomonidan urishi 0,01
÷
0,02 
3. Tokarlik va uzunasiga randalash stanoklarining yo‘naltiruvchilarini to‘g‘ri 
chiziqliligi va parallelligi, 1000 mm uzunlikka ...0,02 
4. Shuni o‘zi butun uzunligi bo‘yicha ... 0,05
÷
0,08 
5. Vertikal parmalovchi stanok shpindelining stol yuziga perpendikulyarligi, 
300 mm uzunlikka 0,06
÷
0,10. va boshqalar. 
Yuqoridagi bu ko‘rsatkichlar normal aniqlikdagi stanoklar uchun keltiriladi. 
Yuqori aniqlikdagi stanoklar uchun bu ko‘rsatkichlar normal aniqlikdagi 
stanoklarnikiga qaraganda ancha kamaytiriladi va protsent hisobida olinadi: 
-Oshirilgan aniqlikdagi stanoklar (guruh P)... 60% 
-Yuqori aniqlikdagi stanoklar (gurux V)... 40 % 
-Alohida yuqori aniqlikdagi stanoklar (guruh A) ...25% 
-Alohida aniq stanoklar (guruh S) .... 16 % 
Stanoklarning geometrik xatoliklari to‘la yoki qisman unda ishlangan 
detallarga sistematik doimiy xato sifatida o‘tadi. 
Bunday sistematik xatoliklarni oldindan tahlil qilish va hisoblash mumkin. 
Shpindel o‘qining stanok yo‘naltirgichlariga parallel emasligi (vertikal 
tekislikda) ishlanayotgan yuzaga aylanish giberboloid shaklini beradi. Uning eng 
katta radiusi quyidagicha aniqlanadi. 

---

75 
(4.1) 
Bu yerda, 
r
-detal radiusi; 
b
—shpindel o‘qining yo‘naltiruvchilariga nisbatan 
parallelligidan chiziqli chiqishi. 
Oldingi markaz urishining detal aniqligiga ta’siri 4.2-rasm, a da ko‘rastilgan.