1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

6.1-rasm. Detallarning haqiqiy o‘lchamlarini taqsimlanishi. 
1-taqsimlanish gistogrammasi; 2-taqsimlanish poligoni (maydoni). 
 

---

120 
Zagotovkalar o‘lchamlarini taqsimlanishi yuqoridagi jadval 6.1-rasmda 100 
detaldan iborat detallar guruhini haqiqiy o‘lchamlarini 20,00 mm dan 20,35 mm 
chegarada o‘lchamlarini taqsimlanishi ko‘rsatilgan. Grafikda ko‘rsatish natijasida 
zinapoya chiziq hosil bo‘ladi, bunga taqsimlanish gistogrammasi deyiladi. Agar 
har bir intervalni o‘rtasiga to‘g‘ri kelgan nuqtalar birlashtirilsa siniq chiziq hosil 
bo‘ladi, Bunda esa taqsimlanishning empirik egri chizig‘i yoki taqsimlanish 
poligoni (maydoni) hosil bo‘ladi. Agar o‘lchanayotgan detallar soni ancha ko‘p 
bo‘lsa, siniq empirik chiziq silliq shaklli egri chiziqqa aylanadi. Gistogrammani 
qurish uchun eng kamida 50 ta detal olinib, o‘lchangan o‘lchamlar, eng kamida olti 
intervalga bo‘linishi lozim. 
Har xil sharoitlarda ishlangan detallarning haqiqiy o‘lchamlarini 
taqsimlanishi har xil matematik qonunlarga bo‘ysinadi: normal taqsimlanish 
qonuni (Gauss qonuni); Maksvell qonuni (ekstsentristet qonuni); modul farqi 
qonuni; teng ehtimolli qonun. 
 
6.2. Normal taqsimlanish qonuni 
 
Ko‘pchilik olimlarning izlanishlari shuni ko‘rsatdiki, sozlangan stanokda 
ishlangan detallarning haqiqiy o‘lchamlarini taqsimlanishi, normal taqsimlanish 
qonuniga bo‘ysinadi. Detallar sonining1 ko‘payishi bilan bu qonunga bo‘ysinish 
darajasi ortadi. 
Normal taqsimlanish egri chizig‘ining tenglamasi quyidagi Gauss egri 
chizig‘i ko‘rinishda bo‘ladi: 
(6.1) 
Bu yerda: 
L
o`r
- shu guruhdagi detallaarning haqiqiy o‘lchamlarini o‘rtacha 
arifmetik qiymati. 
e
-natural logarifm asosi, 
e
=2,718 
1
(6.2) 
y
- xatoliklarni hosil bo‘lish soni (ordinata o‘qi - 
Y
) 
L
i
- joriy haqiqiy o‘lcham. 

---

121 
m
i
-takrorlanish o‘lchamlar intervalidagi detallar soni; 
n
- guruhdagi detallar soni. 
σ
- o‘rtacha kvadratik chetga chiqish: 
(6.3) 
e
- natural logarifmlar asosi
6.2-rasmda normal taqsimlanish qonunini ifodalovchi egri chiziq 
ko‘rsatilgan. 
O‘lchamlarning o‘rtacha arifmetik qiymati o‘lchamlarni guruhlash markazi 
holatini harakterlaydi. 
Tenglama (6.1) ni tahlili shuni ko‘rsatadiki, normal taqsimlanish egri 
chizig‘i ordinata o‘qi (
L
i
 =L
o`r
) ga nisbatan simmetrik joylashadi. 
Agar 
L
i
 =L
o`r
bo‘lsa, egri chiziq maksimum qiymatga ega bo‘ladi. 
(6.4) 
Cho‘qqidan ±σ masofada egri chiziq ikki nuqtaga ega (A va B nuqtalar). 
Ordinatalari: 
(6.5)