1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
Aniqlik zaxirasi 
 
Ishlanayotgan detallar aniqligini ishonchli ta’minlashni aniqlik zaxirasi 
ko‘rinishida ifodalash mumkin 
(6.12) 
bu yerda, 
- detalni ishlash uchun quyim;
- detal o‘lchamlarini amaldagi yoyilish maydoni.
Ishlanayotgan detallar o‘lchamlarini taqsimlanish qonunlarini har xilligida 
o‘lchamlarni amaliy yoyilish kattaligi quyidagi jadval bo‘yicha aniqlanadi: 
6.1-jadval. 
Taqsimlanish qonuni 
Yoyilish maydoni 
Gauss normal taqsimlanish qonuni 
Simpson qonuni 
Teng extimollar qonuni 
Maksvell qonuni 
Modullar farqi qonuni 
6σ 
3.44σ 
3σ 

---

127 
6.5. O‘lchamlarni taqsimlanish qonunlarini tadbiq qilishga misollar 
6.5.1. Texnologik jarayonni turg‘unligini aniqlash. 
Yig‘indi aniqlikni topish 
 
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, o‘lchamlar taqsimlanishi normal-
Gauss taqsimlanish qonuniga bo‘ysinsa, o‘lchamlarning amaldagi yoyilish 
maydoni “6σ” ga teng. Bunda ishonchlilik darajasi a=0.9973 ga teng bo‘ladi. Bular 
matematik statistikada isbotlangan, σ - yoyilish o‘lchami, qaysiki, ko‘rilayotgan 
o‘lchamlarning o‘rta kvadrat chetga chiqishi: 
(6.13) 
bu yerda, 
L
1
; 
L
2
;...
L
n
- guruhdagi detallar o‘lchamlari, 
L
o`rt
- guruhdagi detallar o‘lchamlarining o‘rtacha arifmetik miqdori. 
Yoyilish maydoni σ ni ta’minlanayotgan o‘lchamga qo‘yilgan quyim 
(dopusk) bilan taqqoslasak, shu operatsiya uchun ishlash aniqligini bilish mumkin. 
Mashinasozlik texnologiyasida u yoki bu texnologik jarayonni (ishlash usulini) 
baholash uchun aniqliq koeffitsiyentidan foydalaniladi. 
(6.14) 
1 da jarayon aniqligi qoniqarli; 
<1da jarayon aniqligi yaxshi; 
>1da jarayon aniqligi qoniqarsiz. 
Lekin, jarayon aniqligi yaxshi bo‘lgan holda ham, yaroqsiz detal hosil 
bo‘lishi mumkin. Masalan, stanok shunday sozlanganki, o‘lchamlarni yoyilish 
markazi quyim maydoni markazidan yetarli darajada siljigan bo‘ladi. 
=1 holda, stanokni sozlash markazi, ya’ni guruhdagi detallar 
o‘lchamlarining taqsimlanish maydoni markazi quyim maydoni markaziga 
nisbatan “E” kattalikka siljishi natijasida, bir qism detallar quyim chegarasidan 
chiqib yaroqsiz detal paydo bo‘ladi. 

---

128 
6.8-rasm. 
Uning miqdori: 
(6.15) 
φ (n) miqdori mahsus adabiyotlarda berilgan: 
(I.S.Salomin,-“Matematicheskaya statistika v texnologii mashinastroyeniya”).
E
- sozlash markazi siljishi. 
(6.16) 
- ushbu stanokni sozlashda ishlanayotgan guruh detallari o‘lchamlarining o‘rta 
arifmetik qiymati. 
x
o`rt
- chizma bo‘yicha detalning o‘rta o‘lchami. 
(6.17) 
x
o`rt
–ni quyim markazi desa bo‘ladi.