-60-
Rus sharqshunoslari ham XIX asrning II-yarmidan Amir Temur shaxsini
o‘rganishga astoydil kirishganlar. Eng avvalo, bir qancha xorijiy davlatlarda chiqqan
asrrlar
rus tiliga
tarjima
qilingan.
Masalan,
taniqli
sharqshunos olim
N.Ostroumovning tashabbusi bilan va uning rahbarligida frantsuz tilidan tarjima
qilingan «Temur tuzuklari»ni va E.M. Langleyning «Temur hayoti» nomli asarlarini
ko‘rsatish mumkin. Bulardan tashqari Kastiliya qirolining
elchisi Rui Gonsalez de
Klavixoning «Amir Temur saroyiga sayohati kundaliklari» 1990 yili Moskvada
«Nauka» nashriyotida qayta nashr etildi. N.Likoshin o‘zbek tilidan Amir Temurning
«Tarjimai holi»ni 1894 yilda rus tilida nashr qilgan. T.N. Granovskiy, M.I. Ivanin,
D.N. Logofet, L.Zimin, I.I. Umnyakov va boshqa bir qator rus sharqshunoslari Amir
Temurning sarkardalik mahoratiga e’tibor berilgan maqolalarni chop ettirishgan. Rus
temurshunosligida ayniqsa, salmoqli o‘rinni mashhur akademik V. V. Bartoldning
chuqur tadqiqotlari «Turkiston mo‘g‘ul istilosi davrida», «Ulug‘bek va uning davri»
kitoblari, hamda taniqli sharqshunos A.Yu. Yakubovskiyning «O‘zbekiston xalqlari
tarixi»ning Amir Temur va temuriylarga bag‘ishlangan bo‘limi,
uning
hammualliflikda B.D. Grekov bilan yozgan «Oltin O‘rda va uning qulashi» va boshqa
bir necha maqolalari muhim o‘rinni egallaydi. Bu va bir qator ko‘zga ko‘ringan
temurshunoslarning maqolalari 1922-yili nashr etilgan katta hajmli to‘plamda
berilgan.
Vatanimiz va davlatchiligimiz tarixida sohibqiron Amir Temur alohida o‘rinda
turadi. Ulug‘ bobomiz shaxsining murakkabligi munozarali muammo emas. Shu
boisdan ham Amir Temurga baho berganda uni bir xil andoza va o‘lchov bilan
baholab bo‘lmaydi.
Shuni chuqur taassuf bilan ta’kidlamoq lozimki, XX asrning 60-80 yillarida
markscha-lenincha mafkura tayziqi ostida bo‘lgan ayrim sovet tarixchi olimlari Amir
Temur shaxsini «faqat qora ko‘zoynak orqali» talqin etadilar. Ular Amir Temur
bobomizni «qonxo‘r», «bosqinchi» va h.k. deb atadilar. Sobiq sho‘rolar
davrida
markscha-lenincha mafkura hukmronligi tufayli Amir Temur haqida ijobiy fikr
bildirilgan asar yoki maqola yozish u yoqda tursin, buyuk vatandoshimizning hatto
-61-
nomini ham tilga olish ta’qiqlab qo‘yilgan edi. Amir Temurning nomi faqat qora
bo‘yoqlarda o‘quv qo‘llanmalari va darsliklarga kiritildi.
Amir Temur va temuriylar sulolasi tarixini chuqur bilish nima uchun zarur?
Birinchidan, o‘z
tarixini, nasl-nasabini, merosini bilmagan millatning kelajagi
bo‘lmaydi. Chunki har bir xalqning o‘z tarixi mavjud. O‘z tarixini bilmagan, uning
ijobiy va salbiy tajribalarini o‘rganib, tegishli xulosalar chiqarmagan xalq bugungi
hayotning qadrini va muammolarini
tushunib eta olmaydi, o‘z kelajagi haqida aniq
tasavvurga, puxta ishlangan dasturga ega bo‘la olmaydi. Biz kelajagi buyuk
O‘zbekistonni barpo etishga kirishgan ekanmiz, bobokalonimizning ulug‘ hayoti va
faoliyati bizga katta ishonch, intilish, qattiyat va kuch-quvvat baxsh etadi.
Ikkinchidan, Amir Temur va temuriylar tarixini
har tomonlama chuqur
o‘rganish faqat ilmiy va ma’rifiy ahamiyat kasb etib qolmasdan, tarbiyaviy va amaliy
ahamiyatga ham egadir. Bu davrda shikllangan va rivojlangan tarix saboqlaridan
mustaqillik yo‘lida foydalanish zarur.
Tarix har bir insonni o‘z vataniga muhabbat, sadoqat, o‘z xalqining o‘tmishi
qaqida aniq tasavvurga ega bo‘lish, uning hozirgi kuni va kelajagi bilan g‘ururlanish
ruhida tarbiyalashning muhim vositalaridan biridir. Shu boisdan Amir Temur va
temuriylar davri tarixini o‘rganish va tahlil qilish hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini
yo‘qotmagan.
Dostları ilə paylaş: