1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

161 
 
18.
Позин М.Е. Руководство к практическим занятиям по технологии неорганических 
веществ. Л. Химия, 1980. 
19.
Шарипова Х.Т. ―Ноорганик моддалар ишлаб чиқариш назарияси ва технологик 
хисоблари‖ фанидан маьруза матн, Тошкент 2010 й. 
20.
 
Амелин А.Г. Яшке Е.В. Производство серной кислоты. Учебник для проф. Техн. 
Учебы. Заведений. М. Высш. Шк., 1074 – 220 с. 
21.
Основы химической технологии. Учебник для студентов химико – технологических 
специальностей высших учебы. Заведений Мухленов И.П., Горштейн А.Е., Тумаркина 
Е.С., Толибавцева В.Д. Под ред. Мухленова И.П. 3-е изд., прераб и доп. М. Выс школа, 
1983 – 335 с. 
22.
 
www.ziyo.edu.uz
 
23.
 
www.press-uz.info
 
24.
 
http://www.uforum.uz
.  
25.
Axborotresursmarkazihttp://www.assc.uz/ 
26.
 http://www.xabar.uz. 

---

162 
 
Ilova 
I. “Kimyoviy texnologiyaning maxsus boblari” fanini o„qitishning nazariy asoslari 
“Kimyoviy texnologiyaning maxsus boblari” fani taraqqiyotining ustuvor yo‟nalishlari 
Mamlakatimiz iqtisodiyotining taraqqiyotida sanoat tarmoqlarini, xususan kimyo sanoatini 
va uni xalqaro andozalar hamda zamonaviy mеzonlar darajasida rivojlantirish bugunning dolzarb, 
hayotning o‘zi talab etayotgan muhim vazifalardan sanaladi. Shu ma'noda, kimyo sanoati va uning 
tarmoqlarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni sifatini, raqobatbardoshligini oshirishda 
innovatsion tеxnologiyalardan samarali va unumli foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Bu esa, o‘z navbatida ishlab chiqarishni modеrnizatsiyalash, tеxnik va tеxnologik 
jarayonlarni amaliyotga tadbiq etishni taqoza etadi. Bugungi jahon moliyaviy inqirozi sharoitida bu 
boradagi yangilanishlarni amalga oshirishda bosqichma – bosqich tamoildan foydalanish kеrak 
bo‘ladi.
Kimyo sanoati – xalq xo`jaligining yetakchi tarmoqlaridan biri bo`lib, ilmiy - texnik 
taraqqiyotni tezlashtirishga, ishlab chiqarish samaradorligining ortishiga, xalqning moddiy - 
ma'naviy ta'minot darajasining ortishiga hal qiluvchi ta'sir ko`rsatadi. Bugungi kunga kelib 
kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishning ortishi va xalq xo`jaligining turli sohalarida ularning 
ishlatilishi, yerdan foydalanishni jadallashtirish, og`ir sanoatda ilmiy - texnik taraqqiyotni 
tezlashtirish, qurilishda industrial usullarni rivojlantirish, yengil sanoatla xom ashyo bazasini 
kengaytirish va xalq iste'mol mollarini ishlab chiqarishda katta ahamiyat kasb etmoqda.
Mineral o‘g‘itlar o‘simlik va yerning unumdorligini oshirishda asosiy vosita bo‘lsa, o‘g‘it 
ishlab chiqarish uchun nitrat kislota xom ashyo hisoblanadi. 
Xalq xo`jaligini kimyolashtirish ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda asosiy 
omillardan biri hisoblanadi. Kimyoviy materiallarni ishlab chiqarishda tabiiy xom ashyolardan 
olinadiganiga qaraganda mehnat va energetik sarflar 2-3 martagacha kamayadi. Kimyo va kimyo 
sanoati rivojlanib borayotganligini istemolning istalgan jabxalalrida ko‘rish mumkin. Hozirgi 
paytda kimyo sanoatini rivojlanishida mini texnologiyalarning xam ro‘li katta.
Fan va shu jumladan kimyo rivojini boshqa fanlarning yutuqlariga suyangan holda shunday 
yutuqlarga erishdiki, hozirgi kunda tabiatning o‘zida mavjud bo‘lmagan minglab moddalar 
yaratilmoqda. Bu narsa kishilik jamiyatining olg‘a qarab rivojlanishida katta ro‘l o‘ynamoqda. 
Respublikamizda ko‘plab kimyo korxonalari mavjud bo‘lib, turli tuman moddalar; sulfat 
kislata, mineral o‘g‘itlar , sulfatlar , plastmassalar , sintetik smolalar, sement, suniy tola, lak – 
bo‘yoqlar va boshqa maxsulotlarni ishlab chiqarilmoqda. Misol tariqasida respublikamizdagi eng 
yirik korxonalardan bo‘lgan Chirchiqdagi ―Elektrokimyo sanoati‖, Navoiydagi ―Navoiyazot‖, 
Farg‘onadagi ―Farg‘onaazot‖ O.A.J kabi korxonalarda, ammoniyli selitra, karbamid, ammiak, 
boshqa mahsulotlar shlab chiqarilmoqda.
Bundan tashqari, sulfat kislata ishlab chiqaruvchi korxonalar quyidagilar: Chirchiqdagi 
―Elektrokimyo sanoati‖, Olmaliq ― Tog‘kon metallurgiya kombinati‖, Samarqand ―Kimyo‖ zavodi, 
Nvoiy ― Tog‘kon metallurgiya kombinati‖, Olmalq ―Ammafos‖ O.A.J kabi korxonalarda ishlab 
chiqariladi.
Hozirgi paytda azotli birikmalarni ishlab chiqarish rivojlanib, qishloq xo‘jaligini azotli 
o‘gitlar bilan taminlab berishi muhim ahamiyatga ega. Azotli o‘g‘itlar va birikmalar ishlab 
chiqarishda asosiy hom ashyo ammiak hisoblanadi. Ammiak ishlab chiqarish sulfat kislotadan 
keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Bugungi kunda ishlab chiqarishda ammiak karbamid , ammoniy 
selitra, murakkab o‘g‘itlar olishda ishlatiladi. Barcha o‘simliklar ozuqa elementi hisoblangan azotni 
tuproqdan oladi. Qishloq xo‘jaligida mahsuloti serxosilligi ma‘lum darajada tuproq tarkibidagi 
azotga bog‘liq. Ammiak ishlab chiqarishni betoxtov o‘sishi natijasida, uni ishlab chiqarishning 

---