1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

165 
 
Pedagogik amaliyotda ta‘limning yangi yo‘llari va vositalarini tez suratlarda yo‘lga qoyish 
kuzatilmoqda. Shubxasiz bunda faol ta‘limning ayrim shakl va usullari o‘rniga bir butun o‘qitish 
texnologiyalari kelishi lozim. Ta‘lim jarayonini texnologik loyixalashtirish va rejalashtirishni
faqatgina texnologik bilim, malaka va ko‘nikmaga ega bo‘lgan pedagoggina qilishi mumkin. 
Texnologik bilimlarning asosi bu qonun-qoidalarni bilish xisoblanadi: texnologiyalashtirish 
qonuniyatlari va yo‘l-yo‘riqlari, qoyilgan ta‘lim maqsadini amalga oshirish uchun va 
rejalashtirilgan samarali natijani olish uchun optimal yo‘l va vositalarni tanlash. 
Ta‘limni texnologiyalashtirish fikri bu yangilik emas. Yan Amos Komenskiy ta‘limning 
shunday umumiy tartibini topishga xarakat qilgan-ki, u inson tabiatining umumiy qonuniyatlari 
boyicha amalga oshiriladi. Shunda Komenskiy «og‗irligi tenglashgan soatning yurishidek hamma 
narsa aniq va ravshan rivojlanib boradi va bu shu turdagi avtomat moslamasiga yoqimli va quvonch 
bilan qaragandek yoqimli va quvonchlidir» deb taxmin qiladi. 
Didaktik mashina uchun 1) aniq qoyilgan maqsad; 2) bu maqsadni amalga oshirish uchun 
kerak bo‘ladigan vositalar, 3) va albatta, maqsadga erishish uchun bu vositalardan qanday 
foydalanishning aniq qonun-qoidalari»ni topish zarur deb yozgan edi Komenskiy. Yа‘ni 300 yil 
oldin ta‘limni texnologiyalashtirishning asosiy yondoshuvlari shakllangan edi:
1. ta‘lim maqsadini aniqlashtirish; 
2. bu maqsadlarga erishishning optimal (oson) yo‘l va vositalarini tanlash;
3.qoyilgan maqsadga erishishni kafolatlaydigan ta‘lim modelini loyixalashtirishni belgilovchi 
qonun-qoidalar xajmi 
Xozirgi kunda ta‘lim va tarbiya ishlarini pedagogik texnologiyalar doirasiga o‘tkazish 
degani bu maktab amaliyotida pedagogik jarayonni ixtiyoriy tuzishni va uni amalga oshirishni xal 
qiluvchi o‘zgartirishlarga olib kelinishini bildiradi. 
An‘anaviy о‗qitish quyidagi xususiyatlarga ega: zо‗ravonlik pedagogikasi, о‗qitishning tushuntiruv-
kо‗rgazmali usuli, ommaviy о‗qitish. An‘anaviy о‗qitishda avtoritarlik quyidagi shaklda namoyon 
bо‗ladi: о‗quvchi bu hali tо‗la shakllanmagan shaxs, u faqat bajarishi zarur, pedagog esa - bu sardor 
hakam, yagona tashabbuskor shaxs. 
Zamonaviy an‘anaviy о‗qitish esa, о‗qitishning texnik vositalarini qо‗llab, didaxografiyadan 
foydalanishdan iborat bо‗ladi. Shaxsga yо‗naltirilgan texnologiyalarda, о‗quvchi shaxsi pedagogik 
jarayon markaziga qо‗yiladi, uning rivojlanishiga va tabiiy imkoniyatlarini rо‗yobga chiqarishga 
qulay shart-sharoitlar yaratiladi. 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida О‗zbekiston Respublikasidagi ta‘lim tizimining milliy 
modeliga alohida e‘tibor qaratilgan. Bu model 5 tarkibiy qismdan iborat: shaxs, davlat va jamiyat, 
uzluksiz ta‘lim, fan, ishlab chiqarish. Bu yerda ta‘lim milliy modelining asosiy tarkibiy qismi - 
«shaxs» birinchi о‗rinda turadi. Boshqacha aytganda, butun ta‘lim tizimi, shu jumladan, о‗qitish 
shaxsga yо‗naltirilgan bо‗lishi lozim. 
Shuning uchun zamonaviy texnologiyalarda pedagogik jarayon, о‗qitishning shaxsga 
yо‗naltirilgan texnologiyalari asosida amalga oshirilishi lozim. 
Hayot dialektikasi shundan iboratki, doimo yangi avlod, oldingi avloddan kо‗ra 
rivojlanganroq bо‗ladi. Ilmiy texnik taraqqiyotning keskin yuksalish davrigacha, fan, texnika va 
texnologiyalar rivoji evolyusion, past sur‘atlarda amalga oshar edi.
 
Ilmiy texnik taraqqiyotning keskin yuksalish davrida fan, texnika, texnologiyalar yuqori 
sur‘atlarda rivojlanayotgan davrda, bir avlod hayoti davomida fanning rivoji insoniyatning butun 
tarixidagidan kо‗ra kо‗proq bо‗lgan bu davrda, о‗qitishning an‘anaviy tizimi (shu jumladan 
zamonaviy an‘anaviy о‗qitish) о‗z umrini oxiriga yetdi.
Hozirgi zamon avlodining rivojlanish sur‘ati oldingilardan kо‗ra ancha yuqori bо‗lganligi 
sababli, о‗qitishning an‘anaviy tizimi, rivojlanishga tо‗sqinlik qila boshladi. Bunday sharoitlarda 
taraqqiyot, faqat har bir shaxsning mavjud imkoniyatlarini tо‗la rо‗yobga chiqarish asosida amalga 
oshirilishi mumkin. Axborotning hajmi, xilma-xilligi, egallashga moyilligi va vositalarining 
yetarliligi samarali individual va mustaqil о‗qitishni tashkil etish uchun zaruriy shart-sharoitlar 

---